Branding, de zijnsgeoriënteerde methodiek voor burn-out coaching van Essential Waves, richt zich op het ontwikkelen van authentieke veerkracht en groei vanuit Zelfbewustzijn. Dus niet ’terug naar normaal’, maar het (weer) contact maken met en leven vanuit het authentieke Zelf.
Het hoe en waarom van Zelfbewustzijn (in zijn drie aspecten) werd al eerder besproken (zie de principes). Nu duiken we dan echt in het fasenmodel. Om vervolgens per fase aan te geven waarop deze zich richt (en waarom) en welke interventies daarbij toegepast kunnen worden.
In dit deel worden de eerste drie fundament-leggende fasen besproken.
Branding – een weg omhoog in vijf stappen
Uitgaande van de principes van Zijnsgeoriënteerde burn-out coaching kwamen we in het voorgaande artikel uit bij het onderstaande ‘conceptuele model’. Het geeft grafisch weer langs welke stappen of fasen we ’terugwerken’ vanuit een (middel)zware burn-out naar zowel een staat van ‘werkzaam zelfbewustzijn’ als een geheelde situatie op de werkplek.
A Study of Coping
Hoe werken we dit uit naar een werkzaam stappenplan voor burn-out coaching? Daarvoor grijpen we terug naar de beroemde en richtinggevende studie die de Canadese psychologe Diane Bernier eind 90-er jaren heeft uitgevoerd.
Bernier hield diepte-interviews met mensen die minder dan vier jaar terug in een zware burn-out terecht waren gekomen en daar inmiddels volledig van waren hersteld. Hersteld betekent, dat zij zich hersteld voelden èn weer een stabiele werksituatie hadden gevonden. Het onderzoek richtte zich op de vraag hoe zij de weg omhoog weer gevonden hadden.
Doelstelling was om daaruit af te leiden of daaruit patronen voor succesvol herstel te destilleren zijn. Patronen in de zin van fasen in het herstel en succesvolle coping strategieën die mensen toepassen om te herstellen. Het is zinvol ‘ons’ fasenmodel daarop af te stemmen.
Herstel als coping-proces
Het eerste dat uit de interviews naar voren kwam was, dat het besef burn-out te zijn geraakt ervaren wordt als het uitbreken van een acute crisis. De onvermijdelijkheid te moeten accepteren dat je burn-out bent, moet stoppen met werken en opeens intens moet leren omgaan met hoe je er nu aan toe bent, is voor veel mensen een crisis van een “tragische kwaliteit”. Deze komt bovenop de al opgebouwde emotionele ontregeling. Burn-out herstel moet dan in eerste instantie ook beschouwd worden als een vorm van ‘coping’: van omgaan met en verwerking van die acute crisis. Vandaar ook de titel van dit onderzoek: A Study of Coping.
Dat is een optiek die je niet vaak tegenkomt, maar wel onmiddellijk resoneert als waar.
Werk is voor heel veel mensen een belangrijk deel van hun identiteit en zelfverwerkelijking. Als verder werken onmogelijk is, onder druk van volkomen emotionele (en nu ook fysieke en mentale) uitputting, dan voelt dat als een ramp en een nederlaag, als mislukking.
Toegegeven, er zal ook vaak sprake zijn van opluchting, maar deze is heel betrekkelijk. Enerzijds omdat mensen zich daar tegelijk schuldig over kunnen voelen. En anderzijds, omdat nu vaak pas ten volle ervaren wordt hoezeer uitgeput men is.
Cynisme en Mislukking
Daar komt bij, dat ook tenminste één van de twee ‘bijkomende’ aspecten van burn-out tot een breekpunt gekomen is. Burn-out onderscheidt zich van verwante psychische aandoeningen als neurasthenie en depressie door de extra dimensies van cynisme en (gevoel van) verminderde professionele doelmatigheid (Maslach et al., 1996, p. 192).
Cynisme betekent, dat men een negatieve of cynische houding aanneemt ten opzichte van het werk, de organisatie en/of de mensen voor wie men werkt. Dat zich uit in een gevoel en houding dat alles wat men doet toch volslagen zinloos is. Feitelijk is het een ultieme poging zich uit zelfbescherming emotioneel terug te trekken uit het werk. In het uiterste geval kan dat zich uiten in het grof of gevoelloos bejegenen van klanten of patiënten.
Innerlijke strijd
Dat is dus eigenlijk het volkomen omgekeerde van de hoge mate van professionele betrokkenheid en bevlogenheid waarmee men ooit begonnen was. Dat vuur is er echter nog wel degelijk. Onder de schijnbare gevoelloosheid en defaitisme smeult een mengsel van machteloze vijandigheid, woede en wanhoop. Tegelijk is daar het besef van die innerlijke tegenstrijdigheid, het voelt als verraad aan zichzelf. Zo voedt dit de emotionele uitputting verder.
Cynisme wekt bovendien op dieper psychisch niveau gevoelens van schuld en schaamte op. Met de erkenning van burn-out wordt onbewust ook de nederlaag erkend in de strijd tegen zelfveroordeling en een negatief zelfbeeld.
Het derde aspect, het gevoel van verminderde persoonlijke en professionele doelmatigheid, versterkt dat nog meer. Het opgeven van het werk wordt hiermee ervaren als het toegeven van de nederlaag. Als een mislukking – van zichzelf.
Omslagverergering
Dit dramatische effect van erkenning en ziekmelding verklaart ook, waarom met het stoppen met werken niet een onmiddellijke stabilisatie of verbetering ontstaat – laat staan herstel. Integendeel. Aanvankelijk zal de crisis, die nu tot het volle bewustzijn doordringt, juist in korte tijd dramatisch verergeren.
Natuurlijke fasen
Terug naar Bernier. Zij heeft dus onderzocht hoe mensen die succesvol hiervan hersteld zijn hiermee omgegaan zijn. Na de fase van acceptatie (‘Fase 1’), waarin uiteindelijk in overleg met het werk en de bedrijfsarts ziekteverzuim toegekend is, onderscheidt Bernier (parafraserend) de volgende fasen naar herstel:
Herstel: een langdurig proces
Al met al blijkt zo’n proces naar duurzaam herstel 1 tot 3 jaar te duren. Belangrijke opmerkingen hierbij zijn:
- Het onderzoek maakte duidelijk, dat iedere fase voorwaardelijk was voor de navolgende. Bijvoorbeeld: er kon pas aan herstel van de gezondheid worden gewerkt als er eerst voldoende afstand kon worden genomen van het werk.
- Ziekteverzuim vanwege burn-out was in Canada in die tijd geen sinecure. Er was niet altijd financiële compensatie, bijvoorbeeld. Toch hadden de meeste geïnterviewden een periode van 5-50 weken nodig om voldoende afstand te kunnen nemen. Gemiddeld: 3,5 maand. Zoals Bernier al noemde in haar studie: “The absence of constraints and undue pressure to return to work was mentioned as very helpful.”
- Fase 4, bij uitstek gericht op herwonnen zelfbewustzijn, was inhoudelijk het meest consistent, maar qua duur heel verschillend. Het bleek hoe dan ook belangrijk om voor dit innerlijke onderzoek voldoende tijd te nemen. Dat heeft natuurlijk ook implicaties voor reïntegratie en toekomstplanning die tot fase 5 behoren.
- Fase 5 duurde vervolgens nog eens een half tot 2-3 jaar. Het bleek in deze fase essentieel om het reïntegratieproces primair in te steken vanuit de betroffene: past de oude functie/team/ organisatie nog en/of kan deze worden aangepast en past het dan? Of moeten (ook) andere opties worden overwogen. Het bleek belangrijk te zijn, dat de werkgever hierin actief en creatief participeert, ook door niet star aan te sturen op terug in de oude functie of ‘eruit’.
Beperkingen van Bernier’s onderzoek
Het is op de eerste plaats duidelijk, dat Bernier een individu-gerichte insteek nam. Aanpassingen in de werkomgeving bleven buiten beschouwing. En hoewel het onderzoek een goed raamwerk voor succesvol herstel geeft, bracht het onderzoek binnen de beperkte scope ook nog de nodige beperkingen aan het licht:
- Een groot deel van het herstelproces is onzichtbaar. Bernier omschrijft de beschreven fasen en strategieën zelf als globaal en oppervlakkig, als het topje van de ijsberg. De onderliggende psychische processen blijven verborgen. Mensen wisten bijvoorbeeld niet aan te geven hoe zij innerlijk m.b.t. hun emotionele- (bijv. rouw) en cognitieve verwerking (bijvoorbeeld t.a.v. hun waarden) om zijn gegaan.
- Deelnemers gaven er blijk van dat het hervinden van identiteit en eigenwaarde zeer belangrijk was, zowel in tijd (soms wel 75% van de interviewduur) als qua emotie (“emotionally highly-charged”). De studie onderstreept daarmee het belang van identiteit-gerelateerde coping strategieën. Daarbij gaat het om méér dan de waardering van iemands professionele waarde – het gaat om het hervinden van iemands subjectieve identiteit. “This theme would seem particularly fruitful for further study of burnout.”
Juist daar moeten we verder gaan
Daar gaan wij graag op dóór. Burn-out coaching zal juist aandacht moeten geven aan het begeleiden van die psychische processen en bij het hervinden van iemands subjectieve identiteit. Of anders gesteld: wie men in spirituele zin eigenlijk is en hoe men van daaruit opnieuw van betekenis wil zijn. Of beter: het herwinnen van Zelfbewustzijn op een hoger plan. Dat is nu exact de kern van waar een Zijnsgeoriënteerde benadering op gericht is.
Coaching naar de essentie van Zelfbewustzijn
In ons conceptuele plaatje voor burn-out coaching staat daarom “Essentieel Bewustzijn” – één van de drie aspecten van Zelfbewustzijn – centraal en in het rood: dit is de spil waar het om draait.
We gebruiken Essentieel Bewustzijn daarom ook wel als synoniem voor Zelfbewustzijn, vooral om aan te geven dat het hier niet gaat om een hersteld of ‘verbeterd’ positief zelfbeeld. Dat zou een opgeplakt zelfvertrouwen zijn, dat kunstmatig opgekweekt is in gespeelde situaties in de veilige beschutting van de spreekkamer van de coach. Het is Essentieel bewustzijn dat de hoofdletter Z in Zelfbewustzijn rechtvaardigt.
Hier draait het om het ervaren van en leven vanuit wie je ten diepste bent en altijd al geweest bent. In je natuurlijke open stralendheid, en in het volle bewustzijn van je unieke zijnskwaliteiten.
Acceptatie als begin
Hoe anders lijk je eraan toe, als je de drempel van de uitschakeling gepasseerd bent. En toch – vanaf hier begint het herstel en méér: de mogelijkheid tot zelfbevrijding.
Deze vraagt als tolgeld de volledige aanvaarding van de schijnbaar demonische kracht waarmee we in de burn-out geduwd zijn. Dat gaat verder dan stoppen met ons (zinloze, pijnlijke) verzet ertegen. Aanvaarding betekent: je openstellen voor de mogelijkheid dat dit alles meer dan zinvol is. En van daaruit: omarmen, verwelkomen.
Wat dan blijkt is, dat naarmate we echt dieper tot de kern ervan durven komen, die kracht herkenbaar en fysiek voelbaar is als komend uit iets eigens diep van binnenuit. Vanuit een wezen en bewustzijn dat in ons huist en dat door ons heen in de wereld wil zijn. Wat Nietzsche de dansende god in ons noemt – en anderen onze Essentie of ziel. En via welke wij ook verbonden zijn met ‘het Zijn’, ‘het Leven’ in universele zin.
Hoe dan ook, het is iets, waarmee we daadwerkelijk contact kunnen maken. De eerste keer dat dat gebeurt voelt als een verheffend en extatisch moment, een euforisch gevoel van kracht, lichtheid en helderheid, inspiratie en herkenning. Al kan het in eerste instantie ook als bedreigend en confronterend ervaren worden.
De kern ervan: Essentieel verlangen
We kunnen de kern daarvan ervaren als we ons afstemmen op het Essentieel verlangen dat hierin voelbaar is. Op wat er ècht in ons gewild is, zonder ons te vermoeien met hoe dat dan gerealiseerd zou kunnen worden. Het pure diepe verlangen in ons, dat onze ziel, in de woorden van Alphonse de Lamartine (Méditations Poétiques), vleugels geeft. Of in de woorden van Rainer Maria Rilke, ons de moed geeft onze angst (voor bevrijding) te overwinnen, ons in beweging te brengen. Met de belofte van ons verlangen voelbaar in ons hart kunnen we ons gereed maken voor de reis.
Fase 1: Lichaamsbewustzijn
De eerste stap naar Zelfbewustzijn is dan het herstellen en ontwikkelen van lichaamsbewustzijn. Hoe uitgeput ons lichaam ook is, het is een concreet en onvervreemdbaar deel van ons. Het is zowel een kijkglas op als een spiegel van wie en wat wij zijn. Het lichaam kan niet liegen. Via ons lichaam zijn we ook in de wereld verankerd, en communiceert de wereld met ons.
Uit de vervreemding – ons lijf weer in
In onze westerse cultuur zijn we helaas vervreemd geraakt van ons lijf. We hebben ons teruggetrokken in ons hoofd, als het al niet in onze elektronische schermpjes is. Al browsend en checkend hebben we moeite contact te houden met ons lichaam. Om het niet geheel te ontstijgen – “te voelen dat je lééft” – prikkelen we het met excessieve beweging, seks en sensatie. Of we gaan er geobsedeerd mee om als een object en buitenkant dat fraai in vorm gehouden moet worden. Niet als een deel van ons.
In het proces van burn-out raken is die vervreemding alleen nog maar toegenomen. We hebben ons stapje voor stapje niet alleen uit de ons bedreigende wereld teruggetrokken, maar ook uit ons lijf. Terwijl we alleen nog maar in ons hoofd en ons gepieker aanwezig zijn, lijkt ons lichaam nagenoeg gevoelloos en onbereikbaar geworden. Het kan ons uiteindelijk alleen nog maar zeggen hoe en dat wij in ons lijf zijn, door ons pijn en extreme vermoeidheid te laten voelen.
Zo had ik zelf bij het lopen het gevoel, alsof mijn lichaam autonoom bewoog. Alsof ik alleen via een camera in de wereld was. Ik zag mijn benen bijna gevoelloos zwabberen, terwijl in mijn hoofd de verdoving heerste van twee stevige Belgische biertjes. Ook bij cliënten merk ik, dat het gewone zachte voelen van het lichaam, van lichaamssensaties en zintuiglijke gewaarwordingen (met name van de tastzin), een moeilijke opgave geworden is.
Ook: zintuigen weer open
In de eerste fase van burn-out coaching werken we daarom aan ons lichaamsbewustzijn.
In onze verwarrende en uitgeputte conditie van diepe burn-out is het ervaren van de feitelijkheid van ons lichaam via onze lichaamssensaties een eerste stevig baken in ons zelf. Daarbij hoort ook het weer leren openzetten van onze zintuiglijke waarnemingen. De vervreemding laten we op een veilige, verrassende en bevrijdende manier los – hoe onprettig dat in eerste instantie soms ook mag voelen.
Daarbij: relax!
Coaching in deze fase is daarom vooral training. Daar horen dagelijkse oefeningen bij die buitengewoon ontspannend werken en een basis leggen voor de navolgende fase. Ik denk daarbij aan de innerlijke massage meditatie en aan de gewaarwordingswandeling.
Daarnaast is het belangrijk, dat we onze geest zoveel mogelijk ontlasten en liefdevol en zorgend naar onszelf. Het is in dat kader essentieel, dat we dagelijks gaan wandelen, weer of geen weer. Al is het maar een half uur, maar liefst een uur per dag – en ook niet meer.
We geven ons ook over aan een creatieve hobby als we die hebben, zoals schilderen of fotograferen – of beginnen eraan. Het is niet het resultaat wat geldt, maar het uiting geven aan onszelf en het anders leren kijken, inclusief het kijken naar hoe we kijken en waar onze blik op valt.
Ook is het fijn om de steun en het gezelschap van vrienden en familie op te zoeken, bijvoorbeeld om samen de wandeling te maken.
Maar we doen ook niet teveel. We beperken ons in deze fase tot één activiteit per dag. Je merkt vanzelf, wanneer je gas terug moet nemen. Ons groeiend lichaamsbewustzijn helpt ons daarbij.
Fase 2: Emotie-bewustzijn
Vervolgens werken we aan het verdiepen van ons contact met onze gevoelens: het tweede aspect van Zelfbewustzijn. Gevoelens die zich in eerste instantie alleen maar doen gelden door onophoudelijk en ‘redeloos’ huilen, zonder te weten waarom. Door lichaamswerk en het benoemen van onze gevoelens leren we die gevoelens weer te herkennen, te voelen en erbij te blijven. En te verwelkomen als teken dat we leven, dat er beweging in ons is.
Daarbij gaan we uit van de emoties die we op het moment voelen, of we nu emotioneel zijn of niet. We leren in ons verdriet en uitputting te verblijven, ons verdriet te dragen en onder woorden te brengen. We leren te ‘blijven drijven’ op de eindeloze zee, de misselijk makende golfslag van onze burn-out. Maar ook bij de emoties die boven komen bij de gedachte aan situaties die we moeilijk vonden of vinden. De situaties die ons brachten naar waar wij nu zijn. Niet om te analyseren wat er precies gebeurde of waarom. In deze fase blijven we puur bij wat we voel(d)en, leren zelfzorg en vriendelijkheid naar onszelf en de gevoelens die bovenkomen. En staan het ons toe, nieuwsgierig te zijn naar wat er nog meer aan gevoelens daarin en achter te ontdekken is.
Geleidelijk gaan we zo emotioneel weer stromen. Ontdekken we fijnere nuances in en emoties achter de emoties. Zo kunnen we ontdekken dat achter dat onnoembare oeverloze verdriet gevoelens van eenzaamheid, schaamte of juist woede schuil kunnen gaan, maar ook vertedering en ontroering. We worden ons gewaar van onze verlangens en teleurstellingen en van wat ons raakt. Zo zakken we steeds dieper af in de emotionele ontregeling en verknoping waarin we verzeild geraakt zijn.
Naast de rivier
Het belangrijkste is deze fase van burn-out coaching, is te leren onze identificatie met onze gevoelens los te laten. Zodat we er wel bij kunnen zijn, maar zonder ons erdoor te laten meedrijven. Door ons los te maken van onze stroom aan gevoelens en quasi vanuit onze vrije instantie (ook) naast de rivier te staan, ontwikkelen we emotioneel bewustzijn.
Zelfcompassie
Het sleutelwoord in deze fase is zelfcompassie. Door er voor onze gevoelens van machteloosheid en verdriet te willen zijn, bereiden we ons voor om de branding te doorstaan. Haar brekende golven te trotseren door méé te bewegen, ook soms even kopje onder te kunnen gaan. We mógen van onszelf ons nu ook even ècht burn-out voelen en daarbij blijven. Geheel volgens het adagium: omarm wat je (eigenlijk) kwijt wil en laat los wat je (krampachtig) vast wilt houden.
We zullen in deze fase blijven huilen, maar het voelt dan meer als een reiniging en loslaten, waaraan we ons kunnen en mogen overgeven. Zo kunnen we uiteindelijk de ramp aangaan en Essentieel Bewustzijn bereiken. Het leven van binnenuit.
Het een en ander wordt weer ondersteund door dagelijkse zelfbeoefening thuis. Want ook deze fase is er één van training, waarin een basis wordt gelegd voor wat hierna komt. De oefeningen van deze en de voorgaande fase zullen dan ook deels voor lange tijd – of altijd – deel uitmaken van ons dagelijkse ritme.
Emotionele Intelligentie
Een belangrijk aspect in deze fase is het hardop onder woorden gaan brengen van hoe we ons voelen. Dat vergroot en verdiept ons bewustzijn van wat er emotioneel in ons speelt. Doordat we letterlijk emoties langs ons dagbewustzijn gaan brengen en er woorden bij zoeken. Het maakt ons daarbij ook geleidelijk bewust van emoties die we weggestopt hebben. Dat zijn de ‘relevante onbewuste negatieve emoties’ die ten grondslag liggen aan onze “limbische ontregeling” respectievelijk emotionele uitputting. En daarmee aan onze burn-out. Ten derde vergroot dit proces ons vermogen voortdurend bij onszelf na te gaan hoe we ons voelen en wat die gevoelens ons te zeggen hebben. Op die manier kunnen we ermee leren omgaan, in plaats van dat zij ons (veelal onbewust) bepalen.
Dit is van blijvend belang, want dit versterkt onze Emotionele Intelligentie. Emotionele Intelligentie in combinatie met het leren omgaan met (ook moeilijke) gevoelens levert Emotionele Competentie op. Uit onderzoek blijkt dat Emotionele Competentie een sterk beschermende werking heeft tegen toekomstige stress (zie Sabine Bährer-Kohler ed., p.212ff). Het versterkt ons vermogen om met stressvolle moeilijke situaties en onze reacties daarop om te gaan. Juist ook door ons open op te kunnen stellen, op zijn minst naar onszelf. Benieuwd te zijn naar wat die situaties met ons doen.
Levensvreugde
Bovendien: emotionele intelligentie draagt wezenlijk bij aan ons vermogen levensvreugde te hebben. Het leven voelt gewoon veel rijker als je gevoelsdiepte in jezelf ervaart en daar uiting aan kunt geven. Dat kan alleen door ook moeilijke gevoelens helemaal toe te staan. Zelf ervoer ik het daarom ook als bevrijdend om vrijelijk mijn verdriet naar buiten te kunnen laten komen.
Pas als je ook je zogenaamde negatieve emoties, de emoties die we meestal liever niet zien bij onszelf of anderen, vrijelijk tegemoet kunt treden, komt er ruimte voor echte levensvreugde. Bevrijding kan niet zonder die pijn vrij te maken – want daarachter … begint het strand.
Fase 3a: de branding in – weeskinderen en het superego-complex
Zo leidt het kunnen drijven op de golfslag van onze emoties ons vanzelf naar het hart van de branding. Ons toegenomen lichaams- en gevoelsbewustzijn stelt ons in staat om steeds dieper te gaan. Door onze aanvankelijk diffuse gevoelens en lichaamssensaties heen beginnen we contact te maken met oude pijn en de bijbehorende weggedrukte heftige emoties. Weggedrukt in de krochten van ons ‘zoogdierenbrein'(zie ook de Limbische Verklaring). Emoties van angst, verlatenheid en miskenning; schuld en schaamte; verdriet en woede. De kern dus van onze afweermechanismen en compensatieprojecten, die ons onbewust keer op keer weer parten spelen zodra het moeilijk wordt.
Hier betreden we daadwerkelijk die zone van de zee waar de golven breken, wij zelf breken. In de meest heftige emoties en lichaamssensaties van verkramping en beklemming onderkennen we afgesplitste en verdrongen delen van onszelf. We geven stem aan deze ‘weeskinderen’ in ons – omarmen ze en nemen ze weer in ons op. Belangrijk, want in hen gaan verdrongen en verwrongen geraakte zijnskwaliteiten schuil.
Ook gaan we de processen van kwetsing, zelfveroordeling en rebellie in onszelf onderkennen. Het Superego-complex komt bloot te liggen: van onze Innerlijke Criticus, onze Innerlijke Rebel, de Gekwetste en de Kwetsbare instantie. De instanties in onszelf die ons beschermen tegen het ervaren van onze kwetsbaarheid, onze ‘fouten’ en ’tekortkomingen’. Die ons behoeden voor uitsluiting en afkeuring. En die ons tegelijk opjagen, beperken en onderdrukken. Die ontstaan zijn in reactie op oude pijn van uitblijvende of voorwaardelijke liefde, van het niet erkend worden wie wij werkelijk zijn.
Als methodieken gebruiken we hier onder andere dieptewerk, zelfvergevingsmeditatie en het werken met opstellingen van onze innerlijke instanties.
Meer over het Superego-complex en de opstelling ervan lees je in mijn artikel:
Het helende aspect van burn-out coaching: ‘herconfiguratie’
We breken, maar tegelijk herpakken we onszelf. Feitelijk doorlopen we een proces van ontwarren en afpellen van al datgene wat ons ervan weerhoudt daadwerkelijk te zijn wie wij eigenlijk zijn. En overeenkomstig te leven. Om de branding te trotseren sluiten we daartoe een nieuw verbond met wie wij ten diepste zijn, onze Essentie. Dat verbond geeft ons de kracht en het vertrouwen om deze golfslag te doorstaan. En een kristallisatiepunt, waarom heen we onszelf ook weer op kunnen bouwen uit de vele stukjes waarin we soms even uiteen lijken te vallen.
In mijn eigen burn-out had ik voortdurend het gevoel in duizend stukjes uiteen te vallen en tegelijk dat ik mij diep van binnen aan het ‘herconfigureren’ was. Dat is wat er hier gebeurt.
Fase 3b: de branding door – Essentieel bewustzijn
Daarom werken we in onze burn-out coaching parallel ook langs de “Essentiële” as aan onze heling. Door direct contact te maken met de diepere laag in ons die we Essentie noemen.
De achterliggende gedachte is hier, dat het onze Essentie is die ons via de harde reset van de burn-out uit een bedreigende situatie getrokken heeft. De gedachte is ook, dat diezelfde Essentie ons er doorheen zal trekken. Het is immers onze eigen levenslust. Het is het wezen van waaruit wij zijn en dat zich op een unieke, eigen manier in de wereld wil verwerkelijken. Door het kanaal naar onze diepste bron aan te boren en te verbreden versnellen we onze doorgang naar een authentieker bestaan. En kunnen we daarbij horende hergeboortepijn beter dragen.
Daarvoor heeft Zijnsoriëntatie diverse krachtige methodieken te bieden, zoals de Huis van Zijn-, de Wachter van Zijn- en de Edelsteen visualisaties. Hierin treden we direct in contact met onze Essentie, bijvoorbeeld in de vorm van de Gestalte van Zijn. Door ons vervolgens de zijnskwaliteiten die daarin merkbaar worden echt aan te nemen als ònze zijnskwaliteiten, groeit onze verbinding met wie we ten diepste zijn. Tot we ermee beginnen samen te vallen. Zo groeit ons vermogen te stralen, ons innerlijk vrij en geïnspireerd te voelen.
Grond onder de voeten
Dit legt een wezenlijke basis onder de volgende fasen en feitelijk voor ons hele leven. Het maakt op de eerste plaats, dat we grond onder de voeten beginnen te voelen. Soms zal die weer even onder ons vandaan getrokken worden door een zoveelste golf, maar de ervaring in contact te zijn met iets sterks en stevigs in onszelf geeft ons vertrouwen. Ook hebben we geleerd, hoe we ons weer op kunnen richten. Ook worden we ons geleidelijk bewust van belangrijke zijnskwaliteiten in ons die in onze geschiedenis uit beeld of verwrongen zijn geraakt. Zo groeit ons gevoel van eigenwaarde. En zo herconfigureren we onszelf van binnenuit, vanuit authentiek Zelfbewustzijn.
Dit versterkt in ons twee andere wezenlijke beschermingsfactoren tegen (een terugkeer van) burn-out: taaiheid (‘hardiness’) en optimisme (zie Sabine Bährer-Kohler ed., p.209ff).
Taaiheid (of veerkracht) is een houding ten opzichte van het leven die bestaat uit drie elementen: commitment, control en challenge. Het is een houding, waarbij je de controle over je leven niet bij de omgeving legt, maar het daadwerkelijk gaat leiden van binnenuit, op een actieve en constructieve manier. Vanuit een bewustzijn van wat je werkelijk – authentiek – belangrijk vindt. Vanuit een commitment aan jezelf, aan wat er quasi in je gewild wordt.
Taaiheid blijkt een effectieve en beschermende eigenschap om veerkrachtig met stressvolle situaties om te gaan. Net als optimisme. Ook optimisme vloeit voort uit een authentiek gevoel van eigenwaarde en vertrouwen in eigen kunnen en “Zijn”, van het soort dat in deze fase wordt toegeëigend.
Van burn-out coaching naar zelfzorg
Daar komt wat mij betreft het vermogen bij om constructief met lastige gevoelens en situaties om te gaan. Lastige gevoelens en situaties maken onverbrekelijk deel uit van het leven. Zij dagen ons uit, houden ons idealiter flexibel en doen ons zo groeien.
Dat is precies ook wat in deze (en de voorgaande) fase beoogd wordt, doordat we leren betrokken aanwezig te blijven bij wat ons (nu) pijn doet. Zodat we er zowel het reflexmatige als het Essentiële en fundamenteel goede in kunnen gaan herkennen en blootleggen. We vergroten zo stap voor stap ons vermogen tot constructieve zelfzorg en zelfregulatie. Deze kwaliteiten vormen zeg maar de (zelf)liefdevolle kant van taaiheid en zelfbewustzijn.
Naar fase 4: Zelfleiderschap
Dit alles geeft ons vervolgens de kracht en de innerlijke vrijheid om een vrij perspectief te ontwikkelen op:
- hoe wij geworden zijn zoals we waren, vooral ook op onze professionele en burn-out geschiedenis;
- op de externe en interne factoren, onze afweermechanismen en compensatieprojecten, die ons parten hebben gespeeld; en
- hoe we daarmee om zijn gegaan;
- wat nu onze werkelijke waarden zijn, hoe wij van betekenis willen zijn;
- hoe we kunnen worden wie we werkelijk zijn, doen wat we echt zouden willen.
De uitwerking hiervan staat centraal in de navolgende fase in het proces van burn-out coaching: die van Zelfleiderschap.
Tot slot: mapping op Bernier
Tot slot, hoe verhouden deze fasen in burn-out coaching zich nu met het fasenmodel van Bernier?
Welnu, ‘onze’ fasen van Lichaams- en Emotiebewustzijn matchen met Bernier’s fase van herstel van gezondheid. Herstel wordt zo een actief proces dat de basis legt voor méér dan herstel.
De fase van ‘breken’ en ‘herconfiguratie’ vanuit je Essentie legt de basis voor Bernier’s navolgende fase van onderzoek en reflectie. Bij Bernier staat hierin het hervinden van identiteit en eigenwaarde centraal. Deze zoektocht delen wij op in twee fasen: die van Essentieel Bewustzijn respectievelijk Zelfleiderschap.
De laatste zou idealiter tevens het begin van reïntegratie markeren. Reïntegratie levert pas echt een bijdrage aan heling, als deze aansluit op een vrij verlangen (tot zelfverwerkelijking) en vertrouwen. Voor hoe dat zou kunnen/moeten leze men het artikel Reïntegratie en heling bij burn-out.
Reïntegratie vergt tegelijk ook oog voor de werkcontext, een systeemaanpak. Persoonlijk Leiderschap en Systeemaanpak zijn parallelle fasen die zich uitstrekken tot in Bernier’s fase van het onderzoeken van werk-opties. Het zou te ver voeren, om nu ook al deze en de navolgende – deels parallelle – fasen (Zelfleiderschap en Systeemaanpak) uit te schrijven. Daarvoor verwijs ik graag naar het tweede respectievelijk derde deel van dit artikel.
© Gerphil Kerkhof | december 2017
Tot slot
Geïnteresseerd geraakt? En ben je zelf burn-out, of een vriend(in) of collega? Ik maak dan graag een afspraak (via het contact formulier) om tot een passende aanpak te komen. Weet dat eigen initiatief bij het opstarten van burn-out coaching een prima eerste start is van een plan van aanpak om tot herstel te komen. Zo pak je zelf het initiatief – en leg je de kosten bij waar ze horen: je werkgever.
Dit artikel maakt deel uit van een hele reeks, waarin ik een integrale kijk op burn-out ontvouw – als basis voor mijn benadering. Elders op deze site vind je meer over wat ik kan betekenen op het gebied van burn-out coaching. Dat kan ook heel goed online, bijvoorbeeld als je te ver van Haarlem woont om langs te komen.
Wil je geen artikel missen? Abonneer je dan op mijn Nieuwsbrief die je persoonlijk informeert als er weer een publicatie is.
