Creativiteit en ADD – speel jezelf!

Creativiteit, spelenderwijs jezelf en de wereld herscheppen. Een vermogen dat onmiskenbaar in AD(H)D verborgen zit. Als gave die ontdekt wil worden, gewekt, gezuiverd en geslepen. En creatieve zelfexpressie als helend medium daartoe. Waarom is dat? En hoe werkt het dan?

De aanwijzingen daarvoor zijn te vinden in de ‘bedrading’ in het hoofd. In dat van creatieve mensen en hoe dat zit bij ADD-ers als geboren denkdolers. Dat de sleutel precies past op die eigenschappen die mensen met AD(H)D óók geneigd zijn als lastig te ervaren. Zoals we hieronder zullen zien.

“The genius of poetry must work out its own salvation in a man; it cannot be matured by law and precept, but by sensation and watchfulness in itself. That which is creative must create itself.” – John Keats (brief aan James Hessey, 9 oktober 1818).

Briljante onderstroom in een beweeglijke geest

Wat mij telkens weer opvalt in cliënten met AD(H)D is, hoe creatief zij zijn. In hun manier denken en werken. In hun vermogen zich voorstellingen te maken van de binnenwereld van anderen, tot inleven en meeleven. Ook in hun omgang met zichzelf, hoewel juist daar die scheppingsdrang zich vaak tegen hen keert: in steeds weer proberen zichzelf te verbeteren, aan te passen, te compenseren.

En niet op de laatste plaats, in hun drang tot artistieke zelfexpressie. En als uitlaatklep en manier om zich te uiten, zichzelf te begrijpen: in hun drang tot artistieke zelfexpressie en het genieten van de zelfexpressie van anderen – van muziek, kunst, schoonheid, etc.

Dat herken ik ook in mijn eigen persoonlijke leven, waarin creativiteit een belangrijke rol speelt. Fotografie bijvoorbeeld was voor mij de wegbereider voor de persoonlijke groei die ik vooral de afgelopen jaren heb doorgemaakt. Ik schrijf gedichten en teksten, luister naar mijn favoriete muziek om mijn gevoelens te verwerken. Betekenis te geven aan wat ik meemaak. Schrijf ik artikelen als deze om nieuwe kennis te ontdekken en in te passen.

Geen toeval

Dat is geen toeval. Mijn persoonlijke ervaring onderschrijft slechts wat anderen al eerder opmerkten. Deskundigen die zich openstellen voor een meer accepterende en waarderende kijk op AD(H)D.

Zo schrijft Thom Hartmann in “Attention Deficit Disorder – A Different Perception” (p. 71ff): “Many teachers, psychiatrists, psychologists, and others who work with ADD children and adults have observed a correlation between creativity and ADD.” In zijn (en mijn) ogen zijn het juist die trekken die school en maatschappij er in hun jeugd en later zo grondig uit zouden willen knuppelen, die mensen met ADD ‘in wezen’ en ‘in potentie’ creatief maken.

Ook de Amerikaanse psychologe Lara Honos-Webb beschrijft in haar boek “The Gift of Adult ADD” (p. 97ff) creativiteit als de eerste van vijf ‘gaven’ waarmee mensen met ADD begiftigd zijn.

Tot slot noemt Gabor Maté in zijn boek “Scattered Minds” (Het verstrooide brein) creativiteit als een belangrijk aspect van de genetische basis voor ADD (p. 289ff). Hij verklaart het uitvloeisel van de hooggevoeligheid die aan ADD ten grondslag ligt (naast het ontwikkelingstrauma dat hij zo mooi beschrijft). Ik wil daar nog een stapje verder in gaan, maar hou nu nog even mij kruit droog.

Wat is creativiteit?

Om de relatie tussen creativiteit en ADD (en ADD-‘symptomen’) beter te kunnen begrijpen is het zinvol eerst eens stil te staan bij wat creativiteit eigenlijk is.

Creativiteit is niet beperkt tot artistieke zelfexpressie, zoals tekenen of schilderen, gedichten schrijven of beeldhouwen. Creativiteit kan zich tonen in alle aspecten van je leven en werken. Denk aan product- en strategieontwikkeling of het bedenken van nieuwe werkvormen. Kan zich ook tonen in gevoel voor humor en het aan de dag kunnen leggen van inlevingsvermogen in anderen. Maar ook: complexe probleemoplossing, creatief zijn met koken of bakken en het uitdenken van complexe (morele) dilemma’s. Of neem het bedenken van toekomstscenario’s, je voor te stellen hoe het zou kunnen zijn. Of zou kunnen zijn geweest (denk aan recherchewerk, schrijven van historische romans).

Mijn definitie van creativiteit is dan ook:

Creativiteit is het vermogen om, uit abstractie, associatie (relateren) en convergentie (samenbrengen, conceptualiseren) van (aspecten van) de bestaande binnen- en buitenwereld, iets nieuws te bedenken en te verwerkelijken. Verwerkelijken kan zijn: in materiële zin, in mentale zin: als perspectief, als denkbeeld, ervaring – en/of in artistiek-poëtische zin.

De kern ervan is: abstraheren, (vrij) associëren en bij elkaar brengen. De werkelijkheid niet nemen zoals die is of bedoeld lijkt, maar er nieuwe relaties, essenties, vorm en betekenis aan te geven. Of in te ontdekken.

Mind Wandering

Het creatieve proces ligt dicht aan tegen hèt wezenskenmerk van de ADD-er: dagdromen. Daarmee is al snel de relatie gelegd met wat nu geldt als de meest kansrijke theorie over wat ADD verklaart: de Mind Wandering (vrij vertaald: dagdromen, denkdolen) theorie.

De Mind Wandering theorie werd voor het eerst uitvoerig gedocumenteerd in het artikel “Mind wandering perspective on attention-deficit/hyperactivity disorder” uit 2018.

Herkenbaar voor ons als AD(H)D-ers is dat het buitengewoon druk in ons hoofd is. Als je ADD hebt is dat van buiten niet zo te zien en noemt men waar we dan innerlijk mee bezig zijn ‘dagdromen’. Zo poëtisch is dat alleen niet en het kan ons aardig opbreken. Het is ‘buitensporig’ en we hebben er geen controle over. In de woorden van de wetenschappers achter de Mind Wandering theorie geven we ons over aan vorm van ‘mind wandering’ die ‘excessief-spontaan’ is.

Dergelijke spontane mind wandering (MW) treedt bij iedereen wel op in rust of als je gedachten afdwalen van je primaire bezigheid naar interne, taak-ongerelateerde gedachten en beelden. Bij ons stopt het alleen niet, zelden of nooit.

Van ‘ongewenst’ dagdromen tot gewenste creativiteit

Mind-wandering, het vrijelijk de gedachten laten dwalen, kan in bredere zin het best gezien worden als een categorie van spontane geestestoestanden. Hiertoe behoren zowel het creatieve denken als dagdromen (Christof et al. – 2016). Dagdromen geldt dan als spontane mind wandering.

Andere vormen van mind wandering zijn o.a. brainstormen, associëren, verbeelden, visualiseren, abstraheren, emoties verwerken, ‘theory of mind’ (afstemmen op andermans emoties; inleven en  meeleven), ophalen van persoonlijke herinneringen, zelfreflectie en het geven van persoonlijke betekenis aan ervaringen.

Het zijn allemaal geestestoestanden die geregeerd en uitgevoerd worden door één van de belangrijkste neurale netweken in ons brein, het Default Mode Network (afgekort: DMN). Terwijl de ‘normale mens’ tot 50% van zijn tijd (dat hij niet slaapt) in een dergelijke ‘default mode’ verkeert, is dat voor AD(H)D-ers evenwel 100% van de tijd.

Schakelaar of mengpaneel

Normaal gesproken wordt de werking van het DMN onderbroken zodra onze taakgerichte aandacht vereist is. Dit taakgerichte systeem wordt uitgevoerd door het Central Executive Network (afgekort: CEN – ook wel Executive Control Network, ECN, genoemd) in ons brein.

De schakeling, die normaal gesproken volledig is, wordt bediend door een derde netwerk, het Salience Network (SN – vertaald: opvallendheidsnetwerk). Het SN ‘beslist’ op basis van een samengebrachte stroom aan binnenkomende prikkels. Prikkels vanuit de buitenwereld, via onze zintuigen, inclusief onze spiegelneuronen (die emotionele prikkels opvangen en interpreteren van andere mensen). Maar ook prikkels van binnen, waarbij je moet denken aan lichaamssensaties, emoties, spontaan opgehaalde herinneringen en ingesleten en getriggerde gedrags- en  reactiepatronen.

Het onderscheidende bij mensen met ADD en ADHD is dat deze switch niet volledig is: ook al wordt het CEN geactiveerd, het DMN blijft tegelijkertijd óók actief. Met andere worden: is het SN normaliter een schakelaar, bij ‘ons’ is het eerder een mengpaneel.

Aangezien het draaiend houden van twee neurale netwerken erg veel extra energie kost zal het CEN dan ook nooit 100% beschikbaar zijn. Hetgeen mede verklaart waarom ‘onze ‘executieve functies minder efficiënt/effectief zijn.

Hooggevoeligheid en Synchroniciteit en …

Als Maté het over de genetische component van ADD heeft, heeft hij het over hooggevoeligheid. Deze hooggevoeligheid heeft zijn weerslag op vooral dat schakelende (en mengende) Salience Network. Daar komt dus een tweede aspect bij: synchroniciteit. Dit heeft twee betekenissen – ook hier. Enerzijds als gelijktijdigheid (het tegelijk naast elkaar ‘aan’ zetten/houden). Anderzijds: wisselwerking, samenwerking ook – potentieel.

Creativiteit – neurologisch verklaard

Interessant is dat synchroniciteit tussen beide netwerken (DMN en CEN) niet alleen voorkomt bij mensen met ADD/ADHD, maar ook bij ‘creatieve mensen’. Dit kwam naar voren uit een ander interessant wetenschappelijk onderzoek van Harvard University. Het werd in hetzelfde jaar gepubliceerd werd als de Mind Wandering theorie m.b.t. ADHD.

Dit onderzoek naar hersenpatronen bij het uitvoeren  van creatieve opdrachten maakte duidelijk dat creatieve mensen zich onderscheiden door een opmerkelijke synchroniciteit tussen de drie neurale netwerken± SN, DMN en CEN. Synchroniciteit in de zin van voortdurende samenwerking. Zie je de parallel? Bij hen fungeert het SN dus (ook) niet als schakelaar, maar als mengpaneel èn communicatiekanaal.

Dit maakt het mogelijk om bewustzijnsstaten en creatieve processen die uitgevoerd worden door het DMN te integreren met taakgerichte processen die uitgevoerd worden door het CEN. Dat ziet er dan grofweg zo uit:

sync-Creatieve draaikolk

Natuurlijk zijn ook mensen zonder een dergelijke switch tot creativiteit in staat. Dan moet je echter denken aan een ‘seriële’ schakeling van DMN (verzinnen) naar CEN (uitvoeren), en vervolgens naar evalueren (DMN) en bijstellen (CEN). Een creatieve stroom als een waterval.

Bij ‘creatieven’ is het eerder een parallelle en ‘synchrone’ schakeling (resulterend in iets dat we sync-creativiteit kunnen noemen). Hierbij zien we een zogenaamd iteratief (herhalend) proces, waarbij iedere stap in iedere ‘iteratie’ weer teruggeschakeld kan worden. Je krijgt dan een patroon als deze:

Hierbij komt de impuls via het SN om in het DMN iets te bedenken. Dit kan al een intens proces zijn, waarbij steeds meer geassocieerd en geabstraheerd wordt. De output wordt gaandeweg gesorteerd en gelabeld in het SN, teneinde de ‘winnaars’ te prioriteren en uit te voren in het CEN, maar deels ook weer terug te voeren naar het DMN voor verder ‘doordenken’. Nieuwe ‘verzin-lussen’ dus. Ook tijdens de uitvoering dwalen gedachten voortdurend af om nieuwe iteraties op te starten. Enzovoort.

Zo ontstaat een proces dat voortdurend circulair is, als een draaikolk van draaikolken. Een proces dat zichzelf steeds in de staart bijt en zo, als je er maar lang genoeg ‘in’ blijft, steeds verder en dieper voert. Verder en dieper in een proces van associëren, abstraheren, reflecteren en (her)vormen.

Werkt dat vaak niet precies zo in ‘ons’ hoofd? Herinner je je, dat ik het in ADD en de kracht van unfocus had over ‘massive parallel computing’ als metafoor, model voor hoe informatiewerking in ons werkt. Nou, dit – dus.

Hooggevoeligheid + creativiteit (synchroniciteit) als genetische basis

Dit betekent volgens mij, dat Maté’s stelling genuanceerd moet worden dat hooggevoeligheid de enige genetische (en neurobiologische) basis voor ADD en ADHD is. En waarbij creativiteit verklaard wordt als een uitvloeisel van die verhoogde sensitiviteit.

Het lijkt er dus eerder op dat mensen met AD(H)D geboren zijn met zowel hooggevoeligheid als synchroniciteit tussen DMN en CEN (als basis voor creativiteit). Die genetische basis – primair in het SN – maakt dat het kind gevoelig is voor de derde component in de verklaring voor het ontstaan van AD(H)D: vroegkinderlijk trauma.

Creativiteit in de wielen gereden

Die synchrone schakeling wordt bij AD(H)D-ers te pas en te onpas gebruikt om ‘niet hier’ te zijn, te dissociëren. De oorzaak daarvan plaatst Maté bij vroegkinderlijk trauma.

Al vroeg leert het kind de schakeling naar en binnen het DMN te gebruiken om de pijn van verstoord oogcontact en onbegrepen, geïnduceerde stress van de primaire opvoeder niet te voelen. Totdat dit een effectief coping mechanisme wordt dat permanent beschikbaar is. Zodra er maar sprake is van stress, onzekerheid, heftige emoties, overprikkeling, etc.

Zie ook mijn artikel Èchte aandacht: een queeste naar heling bij ADD.

Daar komt voortdurende triggering en verdieping van het trauma in de latere levensjaren bij. Gevolgschade door falende aanpassing en (zelf)afwijzing. Verwonding in de vorm van negatieve zelfbeelden, sociale onzekerheid en beperkende overtuigingen over jezelf en de wereld. Creativiteit kan zo ook heel zelfdestructief uitpakken.

Bevrijding van en door creativiteit

De weg terug ligt in eerste instantie in het bevrijden van het DMN van reflexmatige, dwangmatige en vooral niet-constructieve vormen van zelfzorg met betrekking tot die gevolgschade. Door constructieve vormen van zelfreflectie en emotieverwerking, in plaats van wegduwen, ontkennen, verdoven, overstemmen, etc.

Dan komt er ook ruimte voor rijkere en creatievere bewustzijnsstaten en functionaliteiten die door het DMN worden gefaciliteerd. Dit kan worden ondersteund door zelfbewustwording en door die dingen te trainen waar dat DMN bij uitstek voor bedoeld is.

Drie aspecten zijn daarbij van belang:

• het herkennen van de creatieve ‘twist’ in je ADD-‘symptomen’
• je toeleggen op het versterken en profileren van ‘hogere’ DMN-functionaliteiten in datgene wat je doet in je leven en werk
• het (helpen) herscheppen van jezelf door middel van creatieve zelfexpressie

Laat mij deze drie hieronder eens verder uitwerken.

1. De creatieve ‘twist’ in je ADD herkennen

Volgens onderzoek door Scott Barry Kaufman, psycholoog aan de Universiteit van New York, zijn creatieve mensen nogal rommelig in hun hoofd. Wat hij interessant genoeg, maar dat verbaast ons inmiddels niet meer, terugvoert op een dominantie van het DMN. Hij legt dat heel mooi uit in een lezing onder de tot de ADD-verbeelding sprekende titel “The Messy Minds of Creative People”.

Die rommeligheid uit zich – in mijn vertaling – op drie niveaus:

• ‘Vage’ neigingen
• ‘Slonzige’ processen
• ‘Complex’ zelfbeeld

Vage neigingen

Onze maatschappij en schoolsysteem heeft een sterke voorkeur voor mensen die rationeel en effectief toewerken naar doelstellingen, probleemoplossing en resultaat. Mensen dus met een efficiënt Central Executive Network (of in computertermen: Core Processing Unit – CPU). En dito executieve functies. Dit maakt gefocuste, taakgerichte aandacht en doelgerichte prioriteitstelling en informatieverwerking mogelijk. Functies die bij ‘ons soort mensen’ gemankeerd heten te zijn – maar eigenlijk wat zwakker afgesteld zijn en gevoelig voor vage verstoringen van buitenaf en binnenuit. Vanuit SN en DMN.

Uit Kaufman’s onderzoek blijkt dat creatieve mensen zich daarbij op heel andere dingen (‘vage’) richten. Hij noemt:

• Voorliefde voor dagdromen en fantasie – die laten groeien om er alle ins en outs van te verkennen;
• Nieuwsgierig zijn naar heel veel verschillende dingen;
• Houden van reflecteren en spelen met ideeën
• Rijke fantasie, actieve verbeelding;
• Intense waardering voor schoonheid;
• Helemaal op kunnen gaan in muziek;
• Geloven in het belang van persoonlijke groei;
• Een creatieve uitlaatklep nodig hebben.

Het is niet moeilijk om in deze aspecten van ‘Messy Minds’ de zonnige kant van de ADD-geest (in  Maté’s woorden: ‘Scattered Minds’) te herkennen.

De eerste vier alleen al zou je kunnen lezen als een ‘omwaardering’ van wat ook wel ‘aandachtstekortstoornis’ wordt genoemd. Het bijna onbedwingbare vermogen om te associëren. Je af te laten leiden door alles van binnen en buiten dat de aandacht ‘afleidt’, inclusief de eigen fantasie, herinneringen en nieuwsgierigheid. Het vermogen alles met alles te verbinden – en zo van het een naar het ander te hippen en te verbinden.

Ook het belang van persoonlijke groei herken ik bij veel mensen met ADD. Niet verwonderlijk, want de ‘drive’ naar groei is immens als je innerlijk vaak zo uiteen gespeeld wordt door wat in je leeft. En door wat er in je leven voortdurend op je af wordt gevuurd, innerlijke ambivalenties en conflicten triggerend die om verzoening schreeuwen.

Slonzige processen

Een tweede belangrijke aspect dat Kaufman noemt is de ‘slonzige’ manier van denken en werken die typerend is voor creatievelingen. Creatieven denken en werken niet plan- en doelmatig. Zij werken volgens “trial & error”, veel proberen, experimenteren, het telkens anders doen, anders naar hetzelfde kijken, ingevingen en impulsen volgen.

Hiervoor is het belangrijk om onbedwingbaar nieuwsgierig te zijn, de durf hebben je impulsen te volgen en risico’s te nemen, doorzettingsvermogen te hebben en obsessief dóór te gaan (hyperfocus). En te leven met teleurstelling en mislukking – een harde leerschool waar ADD-ers een levenslang abonnement op hebben. Daarbij hoort ook: die teleurstellingen weer snel kunnen vergeten. Op het gevaar af van een herhaling van zetten.

Dat experimentele en impuls-gedrevene herkennen we ook van ons ADD-brein. Daarbij hoort ook de ‘slonzige’ manier van ‘denken’ dat gedomineerd wordt door het Default Mode Network. Waar bij neurotypicals informatie efficiënt wordt verwerkt door een stabiel werkgeheugen, werkt dat anders bij ‘ons’. Het werkgeheugen raakt zijn informatie makkelijk kwijt of bereikt het niet eens. Het lijkt ‘het ene oor in, het andere uit’ te gaan, maar niet echt. Het verdwijnt in de krochten van ons DMN en in het ‘heen en weer’ tussen dat DMN en  SN. Om daar, (groten)deels buiten het zicht van een doelmatig werkend bewustzijn, zich vrijelijk te associëren met wat het daar onderweg allemaal nog meer tegenkomt. Om pas veel later met een creatieve of in ieder geval verassend en onverwacht resultaat te komen. Of toch te verdampen – shit happens.

ADD-ers lijden vaak onder het idee, dankzij jaren van afwijzing en zelfafwijzing, dat dit een groot gebrek is. Creatievelingen waarderen deze wasmachine, deze stoofpot (‘slow cooking’ versus de 30-seconden ‘ping’ van de magnetron) in hun hoofd juist als een superkracht.

Sense-of-Self

Het derde aspect, en Kaufman begint daar terecht mee, is een afwijkend ‘sense-of-self’. Dit wordt gekenmerkt door complexiteit aan de ene kant, en ‘ego-resilience’, veerkracht anderzijds. Creatievelingen zijn doorgaans:

• zeer intiem met zichzelf, zeer bewust van en nieuwsgierig naar wat er in hen speelt;
• innerlijk complex, met een rijke innerlijke dynamiek van ambivalenties, tegengestelde neigingen (polariteiten), tot innerlijke conflicten, verscheurdheid aan toe – die ook dwingt om intiem met zichzelf te zijn;
• zeer gedreven door intrinsieke motivaties, gepassioneerd voor wat zij van binnenuit belangrijk vinden in het leven – passies die deel uitmaken van hun sense-of-self (zij zijn wat zij – willen – doen);
• een sterk vermogen om met teleurstellingen, nederlagen, mislukking en verlies om te gaan, zich hierdoor qua sense-of-self’ niet uit het veld te laten slaan.

Ik wil daar nog graag aan toevoegen: bereid zijn de illusie van zelfcontrole, zelfconsistentie en zelfbehoud op te geven om zichzelf dan juist te hervinden. Telkens opnieuw.

Het mag duidelijk zijn dat veel mensen met AD(H)D hier een uitdaging hebben. De angst zichzelf te verliezen voor lief gaan nemen. De uitdaging van zelfacceptatie, zelfliefde, kunnen rusten in jouw Zijn, doen wat je echt Wil. Dit goud ligt juist in de ramp van zelftwijfel en zelfafwijzing verborgen. Voel maar!

Dat verklaart, waarom zowel creatievelingen als ADD-ers zo bezig zijn met persoonlijke ontwikkeling. Wat zoveel beter en fijner lukt als je het verstaat als: jezelf herscheppen door te spelen met jezelf. Met je complexiteit.

2. DMN-functionaliteit in je ‘werk- & leef-mix’ opwaarderen

Hoe doe je dat? Hoe kan je nou dat goud van creativiteit, je scheppende Zelf, in je dagelijkse leven omhoog halen?

Herken dan eens in wat je doet (je werk bijvoorbeeld) welk netwerk erdoor wordt aangesproken. Het CEN, dat gebaat is bij aandachtig de vereiste taken uit te voeren, stappen volgen, toewerken naar … Om de resultaten te behalen die verwacht mogen worden. Of het DMN, waar je juist mag uitzoomen, verbinden, associëren, abstraheren, visualiseren, emoties verwerken, reflecteren, genieten, inleven en meeleven?

Kijk dan eens of:

1. de mix wel OK is – als je werk teveel procesmatig/CEN-achtig is. Kijk dan of je het DMN-aandeel (het creatieve, conceptuele/associatieve, introspectieve, sociaal-emotionele) niet kan vergroten, zo mogelijk laten prevaleren. Lees daarvoor ook eens mijn artikel ADD en burn-out 3: wat wèl werkt!. En daarbinnen:
2. of je je DMN-vermogens zelf meer tot hun recht kan laten komen. Bij dat laatste bedoel ik: op een hoger plan brengen.

Dat laatste kan je ondersteunen door:

• echt de tijd te nemen voor ideeën-generatie en uitzoomen door te ‘lummelen’, even te wandelen, er een nachtje over te slapen;
• of door je te laten inspireren, even naar muziek luisteren of te genieten van schoonheid, zo maar tussen de bedrijven door;
• sociale interactie, inleven in en (be)spiegelen met anderen (klanten, collega’s) tot een nadrukkelijker activiteit maken;
• je vermogen tot associatie, abstractie en pastroonherkenning en gevoel voor schoonheid steeds meer in te zetten;
• bijvoorbeeld door wat je doet/maakt mooi te maken (‘op te leuken’), op een hoger aggregatieniveau te brengen of in te kaderen (proces, organisatie, maatschappij).

En niet op de laatste plaats: te bemerken bij jezelf als je ongericht en onproductief aan het ‘dagdromen’ bent. Waarbij je eigenlijk op een half onbewuste manier voortdurend in discussie bent met je zelftwijfel, onzekerheid en vaag verdriet. Aan het piekeren bent. Dit dan omzetten in bewuste zelfbegeleiding bij het verwerken van emoties en het geven van persoonlijke betekenis aan ervaringen, om maar wat te noemen.

Verwerkelijken

Met het bevrijden, ontwikkelen, opwaarderen van DMN processen alleen ben je er nog niet. Er moet ook wat uit komen – en daar is wel degelijk ook een heroriëntatie nodig van je taakgerichte, handelende CEN-processen. Via de connectie, het mengpaneel. Bijvoorbeeld door je ‘oplevering’ getimed en iteratief te maken. Dus niet alleen door je een doel te stellen qua oplevertijd, maar ook tijdig te beginnen: met bedenken, een eerste ruwe opzet/aanzet, tijd inruimen voor bijwerken, opwerken en bijpoetsen. En afmaken.

Verder kan je je executieve functies, je CEN, gericht versterken – trainen. Bijvoorbeeld door gebruik van het boekje Brain Hacks van de eerder genoemde Lara Honos-Webb.

Toch behelst de kunst van het afmaken meer dan prioriteren, plannen, jezelf structuur (en tijd) geven. Hoe belangrijk ook. De crux hier is je motivatie, wat je drijft. En ten diepste: je Leitmotif, je drijvende Zijnskwaliteit – waarvoor je alles doet, de geheime saus van jouw passie. Zie ook mijn artikel Motivatie en emotie bij ADD.

Bij mij is dat “transformerende liefde” – wat trouwens heel wat minder zoet is dan het lijkt. Bij anderen is dat Verbinding, Liefde, Goedheid. Typisch voor mensen met ADD is dat dit Leitmotif aan de liefdeskant, de verbindingskant ligt binnen het fundamentele loyaliteitsconflict. En pas echt actief en productief, creatief wordt zodra het verbinding maakt met het dierlijke aspect in jezelf: het (roof)dier in je – de ruwe versie van je waarheidskant, je individualiteit. Bij mij is dat: de tijger.

3. Creatieve zelfexpressie

Het derde aspect van bevrijding van en door creativiteit is: het uitleven van je neiging tot (en talent voor) creatieve zelfexpressie. Gabor Maté hecht in zijn benadering van AD(H)D dan ook een groot belang aan spelen en creatieve zelfexpressie. Niet zonder reden:

• Het oefent je in het gebruik van precies waar je sterk in bent: het schakelen tussen beide neurale netwerken. Maar ook:
• Door jezelf creatief tot uitdrukking te brengen sta je jezelf toe je emoties te verwerken, jezelf te confronteren met wat er in je leeft. Je kunt je creaties zien als spiegels voor jezelf en waar je ten diepste mee bezig bent.

Het dient dus je gevoel van eigenwaarde, je emotionele herstelvermogen, je zelfbewust en zelfinzicht – zet je in je kracht op alle fronten.

Om die reden gebruik ik in mijn begeleiding ook je fantasie om dichter bij jezelf te komen. Dat doe ik door middels van visualisaties, maar ook door het ‘lezen’ en woorden  geven aan lichaamssensaties en bijbehorende gevoelens. De beelden en woorden waar mensen dan mee komen dan zijn vaak bijzonder dichterlijk – èn op ondoorgrondelijke wijze heilzaam, bevrijdend.

Ontketen het godenkind in jezelf!

Tot slot: wil je de chaos in jezelf omzetten in scheppingskracht? Vergeet dan vooral niet te erkennen en te waarderen dat je innerlijk zo complex en  dynamisch bent. Dat er een razende ster in je gloeit.

Omarm en doorgrond de chaos in jezelf en verbaas je over de diepere – tot leven blazende, vormende en ordenende – kracht die erin schuil gaat. Een kracht die zich wil laten gelden zodra je je ermee verbindt. Als een schitterend roofdier dat klaar is voor de sprong.

Of in de woorden van Nietzsche (Also sprach Zarathustra), waar hij het heeft over schrijven – met je eigen bloed, met passie:

Ich habe gehen gelernt: seitdem lasse ich mich
laufen. Ich habe fliegen gelernt: seitdem will ich
nicht erst gestoßen sein, um von der Stelle zu kommen.

Jetzt bin ich leicht, jetzt fliege ich, jetzt sehe ich
mich unter mir, jetzt tanzt ein Gott durch mich.

© Gerphil Kerkhof | juni 2021

Tot slot

Ik hoop dat dit artikel verhelderend en inspirerend voor je is. Ik ga er graag verder met je op door. Hoe ik dat doe? Kijk dan eens op mijn pagina over wat ik versta onder, en te bieden  heb aan, ADD coaching. Hoe ik dat aanpak als proces (de Queeste) en wat mijn begeleiding dan concreet behelst.

Je kunt natuurlijk ook gewoon meteen een afspraak aanvragen voor een eerste sessie/kennismaking. Dat kan zeker ook heel goed online.Of vraag meteen een afspraak aan voor een kennismaking.

Er zijn overigens elders op deze website veel meer artikelen over AD(H)D te vinden. Geen artikel meer willen missen? Abonneer je dan op de Nieuwsbrief – voor een bericht als er weer een publicatie is.

Overigens: de foto bovenaan heb ik genomen tijdens het World Bodypainting Festival van 2018 in Klagenfurt. De creatie is van bodypaint artist Viktoria Bessarab uit Oekraïne. Over ‘jezelf spelen’ gesproken.