ADD op leeftijd: de ‘gouden jaren’

De gouden jaren – een populaire aanduiding voor de periode die aanbreekt als je met pensioen gaat. Of beter: niet meer hoeft te werken. Maar zijn het wel automatisch gouden jaren? Het is vaak minder een kwestie van omstandigheden, en meer van hoe je in het leven staat. Wat maakt dan dat je, ook op leeftijd, verguld en dankbaar kunt leven?

En hoe zit dat als je óók nog eens ADD hebt? Stelling: ook met ADD zijn gouden jaren mogelijk. De basis daarvoor leg je natuurlijk al eerder in je leven. Hoe dan? Lees verder …

“I feel the older I get, the more I’m learning to handle life …
being on this quest for a long time, it’s all about finding yourself.”
– Ringo Star –

De gouden jaren

Als mensen het over “de gouden jaren” hebben, bedoelen ze meestal de levensfase waarin je niet meer hoeft te werken – grofweg je pensioenleeftijd – maar nog wel fysiek en geestelijk fit bent. Als je geluk hebt: van je 60^e tot aan je 85^e.

Volgens Erik Erikson, grondlegger van de ontwikkelingspsychologie, valt deze periode samen met wat hij de laatste levensfase noemt: de ouderdom. In zijn beroemde boek Childhood and Society (1950) beschrijft elk van de acht levensstadia in termen van een psychosociaal conflict dat opgelost moet worden. De ouderdom wordt volgens hem gekenmerkt door het conflict tussen integriteit en wanhoop. Het gaat er dan om hoe je terugkijkt op je leven en de balans opmaakt.

Voor mij is dat maar één kant van het verhaal. Nu we steeds langer gezond ouder worden (zeker in vergelijking tot 1950), biedt deze vitale levensfase méér dan alleen terugkijken. Er is ook ruimte voor een ‘heden’ en een ‘toekomst’ of ‘verwachting’. Die kunnen samen de gouden jaren echt glans geven.

Dit artikel (leestijd 10 minuten) gaat over het geven van glans aan je laatste levensfase – vóór je afhankelijk, gebrekkig en uiteindelijk stervend wordt. Want de gouden jaren zijn geen belofte, maar een uitnodiging of opdracht. En wat betekent dat dan als je ADD hebt?

Terugkijkend: integriteit of wanhoop?

Terug naar Erikson. Voor hem draait het in deze levensfase vooral om hoe je terugkijkt op je leven en de balans opmaakt: met integriteit of wanhoop.

• Integriteit betekent dat je het gevoel hebt dat je leven betekenisvol was. Dat je tevreden bent met de keuzes die je hebt gemaakt. En dat je vrede hebt met de eindigheid van het leven. Dit gevoel van vervulling en tevredenheid vormt de basis voor het idee van de “gouden jaren”. In deze levensfase voel je dat je leven waardevol was. Dit is het positieve resultaat van Erikson’s conflict in deze fase.
• Wanhoop, daarentegen, voel je als je terugkijkt op je leven en vooral teleurgesteld of gefrustreerd bent over gemiste kansen of onvervulde dromen. Dit kan leiden tot gevoelens van verdriet, spijt, en een negatieve kijk op de laatste levensfase.

Je kunt de gouden jaren dus zien als een periode waarin je probeert te bereiken wat Erikson “integriteit” noemde. Daarmee bedoelde hij: met tevredenheid terugkijken op een betekenisvol en vervuld leven. Een leven waarin je uiteindelijk geworden bent wie je diep van binnen had willen zijn. Vanuit die positie kun je ook de vergankelijkheid van het leven aanvaarden. Het gevoel hebben dat je je levensverhaal zinvol kunt afsluiten.

Beginnend met het eind voor ogen

De basis voor hoe je deze fase ingaat – richting integriteit of wanhoop – wordt vanzelfsprekend al in de jaren daarvoor gelegd. Hoe bewuster je jezelf hebt ontwikkeld en in de wereld hebt uitgedrukt, in overeenstemming met wie je ten diepste bent, hoe aangenamer je laatste levensfase zal zijn.

Als je van daaruit terugdenkt, is het zinvol om regelmatig stil te staan bij de vraag: ontwikkelt je leven zich zoals het voor jou vervullend en betekenisvol is? En draagt het ook bij aan de mensen om je heen?

Daarom noemt Stephen Covey dit principe (beginnen met het eind voor ogen) al vroeg in zijn beroemde boek De zeven eigenschappen van effectief leiderschap: het is eigenschap nummer 2. Het hoofdstuk begint met een opdracht: stel je voor hoe mensen op je uitvaart over je praten. Waar gaan hun toespraken over? Alles wordt volgens hem tweemaal geschapen: eerst in gedachten, daarna in de werkelijkheid. Als je het eerste overslaat, overkomt het leven je. Je komt dan misschien niet uit bij wie je van oorsprong bedoeld was te worden.

Voor dat vormgeven vanuit jezelf heb je zelfbewustzijn nodig, en de bereidheid om je levensreis bewust aan te gaan. Inclusief jouw specifieke uitdagingen – zoals ADD. Volgens Covey doe je dat het krachtigst door te beginnen met het eind voor ogen. Waar wil je op uitkomen? Welke waarden zijn voor jou belangrijk?

ADD en integriteit

Voor mensen met ADD is dat niet veel anders – al zijn er de nodige specifieke uitdagingen om uiteindelijk gouden jaren tegemoet te kunnen zien.

Als dat is gelukt, herken je mensen met ADD die op latere leeftijd integriteit ervaren aan het volgende:

• Zelfacceptatie – ze hebben geleerd hun ADD als een deel van zichzelf te omarmen en hebben hun eigen manier van werken en leven gevonden.
• Voldoening in creativiteit of interesses – veel mensen met ADD hebben brede interesses en creatieve talenten. Wie dat omarmt, kan genieten van een rijk en gevarieerd leven..
• Flexibiliteit en humor – ze kunnen lachen om hun eigen ‘chaos’ en zien die als onderdeel van hun unieke karakter, niet als tekortkoming.
• Een gevoel van bijdragen – ze erkennen dat hun unieke perspectief anderen heeft geholpen, bijvoorbeeld in werk, relaties of hobby’s.
• Verminderde zelfkritiek – ze schamen zich minder voor hun verstrooidheid of impulsiviteit. In plaats daarvan zien ze hoe hun kwaliteiten als intuïtie, empathie en creativiteit juist een waardevolle rol hebben gespeeld.

Zaken waar ze vaak jarenlang aan hebben gewerkt. Dwars door teleurstellingen en soms harde levenslessen in relaties en werk heen. Het is een groeiproces waar zij met trots en voldoening op kunnen terugkijken.

De neiging tot wanhoop

Toch zijn er volop ouderen die geneigd zijn tot wanhoop. Zeker ook ouderen met ADD. Vooral als zij pas laat hun diagnose hebben gekregen. Daardoor kregen ze ook pas laat inzicht in hoe zij anders met zichzelf hadden kunnen omgaan. Zij zullen eerder:

• Veel spijt ervaren – bijvoorbeeld over gemiste kansen door uitstelgedrag, faalangst of moeite met lange termijn planning.
• Voortdurend worstelen met eigenwaarde – ze blijven zichzelf als ‘minder dan’ zien, omdat ze zich steeds hebben vergeleken met neurotypische normen.
• Frustratie over ‘verloren tijd’ – ADD kan gezorgd hebben voor problemen in carrière, relaties of financiële stabiliteit. Dat kan leiden tot gevoelens van mislukt zijn.
• Isolatie – ADD brengt vaak sociale uitdagingen met zich mee. Sommige ouderen trekken zich terug omdat ze zich niet begrepen voelen.
• Onrust en ontevredenheid – zelfs op latere leeftijd worstelen ze met innerlijke onrust en het gevoel dat ze er nog “niet zijn”.

Hoe dit te verzachten?

Voor ouderen met ADD die om die redenen neigen naar wanhoop, kunnen enkele benaderingen helpen:

• Herwaardering van je levenspad – niet kijken naar wat niet gelukt is, maar naar wat je wél hebt bereikt. Misschien op een onconventionele manier.
• Verbondenheid zoeken – contact met andere neurodivergente ouderen kan erkenning, herkenning en begrip brengen.
• Structuur en prikkels vinden die passen – nieuwe hobby’s, lichte routines of projecten kunnen richting en voldoening geven.
• Mindfulness en zelfcompassie – leren om mild te zijn voor jezelf kan wanhoop verzachten en rust brengen.

Ook op oudere leeftijd kunnen therapie en coaching waardevol zijn. Ze kunnen helpen om je worsteling met jezelf te herwaarderen. Om te ontdekken dat het niet voor niets is geweest.

Ik zie het vaak gebeuren. Volwassenen met ADD die jarenlang hebben geworsteld met zichzelf, hun verleden, het leven. Totdat ze de achterkant ervan bereiken.
Ze doorzien het, doorvoelen het – en ontdekken de zin ervan. Het Kostbare daarachter dat vrijkomt. Dan komt er rust – Rusten in Zijn. Even is er intense spijt: “nu pas…”. Dan blijkt het trauma ook een bron van groei en wijsheid te kunnen zijn. Een bron die alleen maar rijker wordt, naarmate ze verder groeien. Zelfs al blijft de pijn licht voelbaar.

Samenvattend

Kortom, als oudere met ADD kun je je ‘gouden jaren’ echt ervaren – als je jezelf en je unieke levenspad weet te accepteren. Dat betekent: je niet verliezen in spijt of zelfafwijzing, maar juist je sterke kanten blijven benutten. Op jouw manier genieten van het leven. De sleutel ligt in zelfacceptatie, in humor, en in het vinden van betekenis – zowel in het verleden als in het heden.

Diezelfde sleutel ligt óók in het nu van vandaag verborgen. Want hoewel het fijn is om met voldoening terug te kijken, liggen er aan het begin van deze levensfase nog vele jaren voor je.
Jaren vol mogelijke levensvreugde en zinbeleving. Ze wachten op je.

In het nu zijn

Dat klinkt misschien als een troostprijs. Voor wie neigt naar wanhoop. Voor wie denkt aan de fysieke en cognitieve beperkingen die met de jaren steeds zichtbaarder worden. Of, zoals mijn moeder op haar 88e verzuchtte: “Het is fijn om ouder te worden, maar niet fijn om oud te zijn.” Toch genoot zij – voordat een reeks hersenbloedingen en een gebroken heup haar velden – nog elke dag van het leven. Tot op hoge leeftijd.

Juist daarom is het zinvol om stil te staan bij de cognitieve en emotionele veranderingen die met veroudering gepaard gaan. Wat verandert er? En wat blijft verrassend genoeg wél beschikbaar?

Seniorenmomentjes

Dat je brein anders begint te functioneren naarmate je ouder wordt, is voor velen herkenbaar. En eerlijk is eerlijk: in onze bovenkamer wordt het er niet altijd beter op. Dat merk je tijdens zogeheten ‘seniorenmomentjes’. Situaties waarin je iets vergeet. Niet op een woord kunt komen. Of even in de war raakt wanneer je moet schakelen.

In Het seniorenbrein beschrijft neuropsycholoog André Aleman wat er op leeftijd gebeurt in het brein. Hij benoemt drie belangrijke gebieden waarop we achteruitgaan:

• Geheugen – het vermogen om nieuwe informatie op te slaan neemt af. Ook het ophalen van informatie wordt moeilijker.
• Informatieverwerking –we verwerken informatie trager. Dat beïnvloedt onze reactiesnelheid en besluitvorming.
• Cognitieve flexibiliteit – het schakelen tussen taken of aanpassen aan nieuwe situaties wordt lastiger.

Voor mensen met ADD klinkt dat als: van matig naar nóg matiger. En ja, deels is dat ook zo. Heb je in de jaren daarvoor geleerd om met jezelf om te gaan, dan komt daar nu een extra uitdaging bij. Bovendien: je partner maakt vaak hetzelfde mee. Alleen was die misschien gewend om jou bij een dispuut als het warhoofd aan te wijzen. Maar nu is dat niet meer zo evident. Dat kan leiden tot extra irritatie – of onenigheid.

Was je samen (of voor jezelf) nog niet gewend om mild te zijn als je iets niet goed kon volgen? Of als je iets vergat, of niet meer precies wist wat er net werd gezegd? Dan krijg je het nu extra op je bord.

Tenzij je… juist nu versneld groeit in mildheid. Mildheid naar de ander. En milde zelfspot naar jezelf. In dat opzicht helpt veroudering je óók weer een handje. Want je wordt ook…

Milder en wijzer

Want dat is de positieve kant van ouder (en wijzer) worden: Je mildheid én flexibiliteit nemen door de jaren heen óók toe. Net als je vermogen om met meer rust en bezonnenheid met emoties om te gaan. Zeker als je in de jaren daarvoor al een stevige basis hebt gelegd.

Het belangrijkste ‘dividend’ van ouder worden bestaat namelijk uit:

• Verbeterde emotionele stabiliteit – ouderen ervaren vaak meer innerlijke rust. Ze kunnen beter omgaan met stress en emoties. Vaak gegroeid in inlevingsvermogen – terwijl ze zich minder aantrekken van wat anderen mogelijk van hen vinden.
• Toename van wijsheid en ervaring – De jaren brengen een rijkdom aan inzichten en kennis. Dat helpt bij het nemen van betere beslissingen, het begrijpen van het grotere plaatje en het oefenen van geduld. Zijn minder bezig met fouten of perfectionisme, meer gericht op het vinden van oplossingen.
• Niet voor één gat te vangen – Naarmate je ouder wordt, leer je meerdere manieren om te reageren op situaties. Je wordt misschien wat trager in reactie, maar vaak effectiever. Zelfvertrouwen en innerlijke rust maken dat je, op leeftijd gekomen, adequater kunt handelen, ook als het lastig is.

André Aleman benadrukt dus dat, hoewel sommige cognitieve functies kunnen afnemen, andere vermogens juist verbeteren met de leeftijd. Emotionele stabiliteit. Wijsheid. En het vermogen om het leven met meer mildheid te benaderen.

Dat betekent niet dat het vanzelf gaat. Vaak is er werk nodig: het verwerken van oude pijn, ontwikkelingstrauma, of vastzittende emoties. En het cultiveren van Zelfbewustzijn. Zoals ik dat toepas vanuit de Zijnsgeoriënteerde (psycho)therapie – zie ook De Queeste naar Heling. Want zo ontstaat het misschien wel mooiste effect van ouder worden:

Rust en vertrouwen

Het gevolg is vaak dat je op leeftijd met meer rust en vertrouwen in het leven kunt staan. En dat je die kwaliteiten ook kunt doorgeven aan anderen. Dat draagt sterk bij aan je gevoel van integriteit.

Mocht je op die punten echter nog iets te leren hebben, dan is dat geen reden om jezelf af te schrijven. Zoals eerder genoemd: ook het oudere brein is tot op hoge leeftijd flexibel genoeg om zich te blijven ontwikkelen. Soms zelfs tot ver na je 75e. Dus ja, ook dan kun je nog groeien in vaardigheid en veerkracht. Oók als je ADD hebt. Zolang je maar een lerende, vriendelijke en respectvolle houding naar jezelf aanneemt.

Dat aanpassingsvermogen van het brein heet neuroplasticiteit. Dat is het vermogen om nieuwe verbindingen aan te leggen en bestaande te veranderen. Niet alleen bij taalverwerving of leren van andere vaardigheden, maar ook bij emotieverwerking en gedragsverandering. Maar die neuroplasticiteit moet wel in beweging blijven. Net als je lichaam geldt hier ook: rust roest! Je houdt je brein soepel op verschillende manieren:

• Via mindfulness of andere vormen van meditatie, zoals we die ook in de Zijnsoriëntatie beoefenen. Zie ook De kracht van Unfocus (2).
• Door jezelf steeds opnieuw uit te dagen. Door te blijven leren, nieuwe dingen te doen, sociale contacten aan te gaan, of creatief te zijn. Door te spelen.
• En door therapie, want ook heling verlevendigt het brein. Het herschikt oude patronen en maakt ruimte voor nieuwe verbindingen.

Vanuit innerlijke rust: delen en genieten

Vanuit innerlijke rust en zelfvertrouwen kun je meer zinbeleving en levensvreugde ervaren in het Hier en Nu. Dat doe je op twee manieren:

• Delen – in oude samenlevingen werden ouderen gewaardeerd om hun wijsheid en bezonnenheid. Zij deelden hun levenservaring met jongeren, gaven raad en hielpen bij het reflecteren op het leven en de wereld. Ook voor jou kan dat een betekenisvolle weg zijn. Daarom is het waardevol om – vaak al vanaf je 45e – de beweging te maken van uitvoerende taken naar leidinggeven, besturen, coachen of adviseren. Een beweging die zich mag verdiepen en voortzetten, op alle fronten.
• Genieten – wanneer je met meer bewustzijn aanwezig bent bij je gevoelens, zintuigen en lichaamssensaties, kun je het leven intenser ervaren. Dat helpt je meer te genieten – juist ook van de kleine dingen. Ook: diepere relaties aan te gaan. Zo ontwikkel je gevoelsdiepte en verbondenheid. En kun je betekenis gaan ervaren in wat je meemaakt en opmerkt in jezelf. Dat verrijkt je leven, zelfs als je wereld voor de buitenstaander kleiner lijkt te worden.

Juist met ADD

Juist als je ADD hebt én jezelf hebt getraind in (zelf)bewustzijn, liggen hier kansen.

Mensen met ADD worden vaak gekenmerkt door een hoge, emotioneel geladen gevoeligheid. In combinatie met een altijd actief Default Mode Network (DMN) in ons brein. Lees meer hierover in ook ADD en creativiteit. Of anders, aanrader!, volg mijn online cursus/webinar AD(H)D van Binnenuit!. Deze combinatie maakt ons potentieel:

• ontvankelijk
• inlevend
• associatief en verbindend
• reflecterend en creatief

In alles wat we doen.

Tegelijk neemt de ‘noodzaak’ om taakgericht gefocust te zijn langzaam af. We mogen dus steeds meer onszelf zijn. We mogen de bewegingen en zoete invallen van onze geest volgen – zoals die vanuit ons DMN ontstaan. Wel zo relaxed! Potentieel kunnen we zo de sterke kanten van ons DMN (links in het plaatje hieronder) makkelijker integreren met ons handelend en ‘denkend’ zijn-in-de-wereld (rechts).

Bewust leven, bewust schakelen

Het een en ander vraagt wél, opnieuw, dat we in de jaren daarvoor zijn gegroeid in zelfbewustzijn. Dat betekent: leren om aanwezig te zijn in je lichaam, bij je gevoelens, in de situatie, en in het contact met de ander. Ook betekent het: bewust worden en verwerken van wat je innerlijk (vaak onbewust) afleidt of verwart. Zoals onverwerkte emoties, trauma of oude pijn.

Dankzij zelfbewustzijn en zelfbevrijding groeit ons vermogen om bewust te schakelen. Tussen onze binnenwereld en de buitenwereld. Tussen bij-onszelf zijn en bij-de-ander zijn. En tussen de lagen in onszelf die zich bezighouden met emotie- en informatieverwerking. Dit zijn belangrijke aspecten van zelfbegeleiding, een vermogen dat aangeleerd kan worden.

Dat alles versterkt uiteindelijk de mogelijkheid om ook écht iets te doen met wat je Default Mode Netwerk zo goed kan. Zoals creatieve hobby’s beoefenen, het schrijven van je familiegeschiedenis, je eigen levensverhaal of reisverhalen. Of iets nalaten aan je kleinkinderen. Zulke bezigheden helpen je om op een constructieve manier te reflecteren op je leven – én dragen bij aan het gevoel van betekenis.

Maar is het wel genoeg – qua focus?

Toch rijst de vraag of dat – creativiteit, genieten, rust en zingeving – voor iedereen voldoende zal zijn. Zeker niet voor iedereen die op leeftijd komt, en al helemaal niet als deze levensfase steeds langer duurt. En nog minder als je AnDDers in elkaar steekt – met een rusteloze wandering mind.

Zelf moet ik er eerlijk gezegd niet aan denken. Tuurlijk, dingen als reizen, boetseren of genieten van de kleine dingen zijn fijn – maar alleen als afwisseling. Mijn brein is te actief om langdurig stationair te draaien op ‘weinig’. Dan keert het zich tegen mij. Herken je dat?

Mijn geest moet iets omhanden hebben – zinvol denken, reflecteren, associëren, iets bedenken – én dat vervolgens omzetten in iets tastbaars, iets buiten mij. Zonder die beweging verdwaalt mijn Default Mode Network in zijn eigen diepte. Een diepte die gevuld is met melancholie en een onbestemd verlangen.

Of het zinkt dan weg in de negatieve brei die mijn naar binnen kerende geest dan vanzelf gaat fabriceren. Of het raakt de lagen aan van wat nog niet verwerkt is: oude pijn, weggedrukte emoties, trauma. In beide gevallen leidt het – vroeg of laat – tot teruggetrokkenheid, lusteloosheid of depressie.

Qua drive?

Daar komt nog iets bij: ik moet ook intrinsiek gemotiveerd zijn voor wat ik doe – anders werkt het niet. Juist omdat ik ADD heb. Mijn brein vraagt simpelweg meer innerlijke stimulans dan dat van een neurotypisch persoon, voor exact dezelfde activiteit. Herken je dat? Anders slaat de motor af.

Lees daar meer over in mijn artikel Motivatie en emotie bij ADD. Die extra motivatie is nodig om het Default Mode Network ook weer tijdelijk te dimmen – zodat we in actie komen, bewegen, dingen doen. Bij voldoende intrinsieke motivatie, plus voldoende zelfbewustzijn, kunnen we onszelf dan momenten van flow of zelfs hyperfocus gunnen – heerlijk. En tegelijk stelt datzelfde zelfbewustzijn ons óók in staat om onszelf daar op tijd weer los van te maken. Ademen. Terugschakelen. Regenereren.

Dus de vraag blijft: is er – als je ouder wordt, en feitelijk niets meer hoeft – wel voldoende om iedere dag weer je bed voor uit te komen? Om een beetje zinvol, en met zin, te leven – vanuit het nu? Zeker als dat zogenaamde heerlijke doen wat je maar wil nog decennia kan gaan duren!

Naar morgen toe: ikigai

Dan komen we op het Japanse begrip ikigai. Ikigai betekent letterlijk: “reden van bestaan”. Het verwijst naar datgene waarvoor je ’s ochtends je bed uitkomt, en wat het leven de moeite waard maakt.

De oorsprong ervan ligt op Okinawa, een van de zogenaamde ‘blauwe zones’ op aarde, waar mensen in goede gezondheid een hoge leeftijd bereiken – en waar opvallend veel honderdjarigen leven. Het concept werd in 1966 voor het eerst beschreven door de Japanse psychiater, filosofe en kunstenares Mieko Kamiya, die het uitvoerig bestudeerde vanwege de positieve invloed ervan op geestelijke gezondheid en welbevinden.

Vanuit deze filosofie is het waardevol om te ontdekken wat voor jou die ‘reden van bestaan’ is – en om je leven daar in toenemende mate omheen te vouwen. Dat geldt voor alle fasen in het leven, maar zeker wanneer je ouder wordt en je deze fase ook echt wil beleven als je gouden jaren.

Wat helpt, is inzicht in de vier elementen die samen je ikigai vormen. Je ikigai bevindt zich op het kruispunt van:

• Waar je van houdt, wat je leuk vindt om te doen;
• Waar je goed in bent en liefst nog beter in wil worden;
• Wat de wereld nodig heeft en jij zou kunnen geven;
• Waar je eventueel ook iets voor kunt krijgen (werk, of erkenning).

Je ikigai vinden

Er zijn verschillende boeken verschenen over hoe je jouw ikigai kunt achterhalen. Het is zeker de moeite waard om je daarin te verdiepen, want het voert te ver om dat in het bestek van dit artikel volledig uit te werken.

Denk bijvoorbeeld aan de besteller Vind je Ikigai van Francesc Miralles en Héctor García. Of aan Ik ga waar ik voor sta! Mijn reis naar ikigai van Paul Verveen.

De methodiek begint eenvoudig, met het nagaan waar je van houdt (wat je graag doet) en waar je goed in bent. Vooral: waarbij je regelmatig ‘in flow’ komt. Dat houd je een tijdje bij en je zorgt dat je daar dagelijks ook tijd voor vrijmaakt. Geleidelijk breid je dat uit naar de andere twee factoren: wat heeft de wereld daaraan, in welke vorm? En: welke waardering (zoals erkenning of beloning) kan dat opleveren?

Beloning klinkt misschien overbodig – zeker als je gepensioneerd bent – maar ook dan kan het fijn zijn als jouw ikigai bijdraagt aan een kleine bijverdienste of tastbare waardering. Ergens iets voor terugkrijgen helpt vaak ook om iets duurzaam vol te houden.

De inzichten die je hiermee opdoet, kun je vervolgens visueel maken in onderstaand ikigai-diagram (bron: Happyholics):

Daar waar de vier cirkels samenkomen, ligt jouw ikigai. Het artikel van Happyholics geeft een paar voorbeelden, maar ik geef er hier ook graag een paar die misschien tot je verbeelding spreken..

Neem Bert, gewaardeerd collega-fotograaf, die al jaren de technologische vernieuwing binnen onze club voortstuwt. Of André, onze klusjesman, die zichtbaar plezier beleeft aan zijn onderhoudswerk – en daarvoor een vriendenprijsje vraagt, zodat niemand moppert als het wat langer duurt of net iets minder strak is afgewerkt. Maar liever illustreer ik dit aan mijzelf …

Mijn ikigai

Mijn ikigai is in essentie al decennia hetzelfde: het zoeken en geven van betekenis, het vinden van richting. Met taal en beeld als tekens. Dat klinkt misschien abstract, maar juist daardoor kan de vorm door de jaren heen veranderen, terwijl de essentie behouden blijft.

De laatste keer dat die vorm verschoof, was ik 57 — tien jaar geleden. Toen verlegde ik mijn focus van bedrijfs- en IT-strategie (in mijn professionele leven tot dan toe) naar ‘spiritueel begeleiderschap’ voor mensen in hun groeiproces.

Vanaf dat moment zet ik alles wat ik leuk vind en waar ik goed in ben, in voor datgene wat mensen helpt om pijn en trauma te verwerken en zichzelf te hervinden. Om zo te kunnen rusten in Zijn en van daaruit te doen wat ze écht willen. Ook voor mijzelf.

De afgelopen jaren wist ik daar ook een stabiel inkomen uit te halen. Al was dat niet te vergelijken met mijn eerdere beroepsleven, daar stond wel veel dankbaarheid en waardering van cliënten en lezers tegenover.

Uit balans

De laatste tijd is die balans echter wat zoekgeraakt. Hoewel maandelijks nog steeds zo’n 3.000 mensen mijn website weten te vinden en er gemiddeld 10 minuten blijven lezen (wat veel is in internet-termen), blijft het nu stil. Sinds begin dit jaar komen er nauwelijks nieuwe aanmeldingen bij, het bezoek daalt, en ook op mijn nieuwsbrief — met meer dan 500 abonnees — blijven reacties uit.

Misschien komt het door de toestand in de wereld: het cynisme, de boosheid en de onverdraagzaamheid. Het verwart en verbijstert mij ook, dus ik begrijp dat wel. Dan kan er weinig ruimte zijn om nog bij jezelf stil te staan, aan jezelf te werken. Mensen raken ervan in een kramp. Toch, voor mij: doorwerken in zo’n contactarm luchtledig doet een stevig beroep op mijn intrinsieke motivatie. Die komt nu onder druk te staan. De waardering die ik van cliënten krijg is fijn, maar niet langer voldoende om mijn motortje draaiende te houden. De stilte is soms moeilijk te verdragen.

Herbezinnen

Reden dus om mij te bezinnen op mijn ikigai. Hoe ik mijn AOW-gerechtigde periode inga – en hoe ik daar écht mijn gouden jaren van kan maken. Dat moet ik zelf doen, en het voelt alsof ik daarvoor afstand moet nemen, en mijzelf de ruimte moet geven om antwoorden te laten opkomen.

Daarom gun ik mijzelf een soort sabbatical. Van eind mei tot begin september neem ik geen nieuwe cliënten meer aan. Ik schrijf (dicht? fotografeer?) alleen nog voor mijzelf. Bestaande cliënten en lopende trajecten blijven doorgaan, maar geconcentreerd op twee dagen per week, en dan om de week (of iets langer). Zodat ik steeds langere tijd achter elkaar echt tijd heb. Voor mijzelf. Voor genieten, voor tijd met mijn vrouw, familie en vrienden. Voor de zoete inval van nieuwe ideeën en samenwerkingen. En voor bezinning.

Misschien doe ik er ook wel goed aan om De Mythe van Sisyphus van Albert Camus nog eens te lezen — net als precies 50 jaar geleden. En daar mijn conclusies uit te trekken. Een boek dat me toen duizelde én gelukkig maakte, omdat het beeld van de absurde held, de man met zijn steeds terugrollende steen, zo resoneerde. En nu opnieuw.

Oefening: ‘op leeftijd komen’

Dat brengt me bij een oefening waarin alles samenkomt: terugkijken, vooruitdenken en invoelen hoe je was, bent en zult zijn. In verschillende belangrijke fasen van je leven – ook als je straks 70 of 89 bent. Met de worstelingen en levensvragen die daarbij horen, maar ook met de kracht en verworvenheden van die latere jaren.

Doe deze oefening vanuit een houding van innige vriendschap met je jongere én je toekomstige zelf. Laat je niet alleen terugblikken, maar ontvang ook. Laat je raken door de wijsheid van je oudere zelf. Ondersteunend, begripvol, bemoedigend. Voel de knoppen die opengaan, de ‘knoppijn’ misschien ook – en luister naar de wijze woorden die van daaruit voor je komen.

Wat je hierin helpt, is je te verbinden met de onveranderlijke fundamentele Goedheid in jezelf. Het kostbare Goud dat je ‘gouden jaren’ kleurt. Dat wat al in jou aanwezig wás, nog altijd ís, en straks, in de toekomst, nog steeds in jou leeft. Dat wat je wezen verbindt met alles wat is – door de tijden heen. Zo ervaar en verdiep je de integriteit die je leven nu al rijker kan maken.

Ik heb deze verbondenheid zelf meermaals mogen ervaren. Alsof mijn wijze ik-op-leeftijd zich liefdevol over mij ontfermde in mijn puberteit. En later (zojuist) weer andersom, in die ingeving van De Mythe van Sisyphus. Of die keer dat ik mij voorstelde hoe ik als kleuter, een uur lang stil, dromend, met een blokje in mijn hand en mijn duim in mijn mond zat – en zich daarmee in zekere zin verbond met wie ik vele jaren later was. Midden in mijn burn-out, maar op dat moment van ‘contact’: getroost, gedragen, verbonden wetend. Momenten die me raakten, die ik nog steeds voel.

Kom tot jezelf – en blijf niet wachten!

Wil jij ook dichter tot jezelf komen, juist ‘op leeftijd’? Vraag jij je af hoe je verder wil, wat je écht wil betekenen in de jaren die nog voor je liggen? Wacht dan niet tot het zover is. Begin tijdig. Geef richting aan de jaren die komen gaan – jouw gouden jaren. Want ook daarin geldt: wat je zaait, zal je oogsten.

Je hoeft dat niet alleen te doen. Ik begeleid je daar graag bij. Vanuit rust, ervaring en een scherp oog voor jouw unieke pad. Ook als je nu alleen nog maar voelt dat er ‘iets’ aan het schuiven is.

Neem gerust contact met me op, ook als het pas na de zomer kan. We kunnen alvast afspreken om samen op pad te gaan – jouw pad. Want jou helpen richting, betekenis en verbinding te vinden, dwars door alles heen wat dat soms vertroebelt … dát is en blijft mijn ikigai. En daarin ben ik er graag – ook voor jou.

© Gerphil Kerkhof | mei 2025

Tot slot

Vind je herkenning en inspiratie in dit artikel? Wil je erop reageren? Of voel je je aangesproken, overweeg je om je door mij te laten begeleiden naar meer zelfacceptatie, zelfliefde en zinbeleving?  Zou je daarvoor een afspraak willen maken? Klik dan hier voor een contactaanvraag – ik hoor graag van je.