Als je mij vraagt wat het eigenlijke doel is van ieder therapeutisch coaching traject, dan is dat het kunnen leven vanuit innerlijke vrijheid. Paradoxaal genoeg begint de reis daarheen vaak met de confrontatie met je innerlijke Pusher – als je daar last van hebt. Een innerlijke instantie (of proces), dat je voortdurend opjaagt, je over je grenzen laat gaat, je uitput in niet te stoppen hyperactiviteit. Of dat nu in handelen is of denken – of allebei.
Dikke kans dat in de huidige crisis rond corona bij menigeen die Pusher, vroeg of laat, verhevigd op laat spelen. Gedwongen stilzitten, terwijl om je heen de maatschappelijke onrust, het bombardement aan slecht nieuws, innerlijke onrust en ongeduld opspelen, kan die Pusher in je je mateloos opjuinen. Om maar niet te zwijgen over de sluimerende bestaansonzekerheid, voor jezelf en je naasten, maar te zwijgen. Hoe fijn zou het zijn daar bevrijd van te zijn?
Het perspectief
Innerlijke vrijheid betekent echter meer dan vrij van – vrij van een degelijke innerlijke dwangmatigheid. Het betekent juist óók een je-vrij-voelen tot … Een vrije ontplooiing van wat je de wereld te bieden hebt. Als een kalm maar onstuitbaar opwellen vanuit een innerlijke bron, stromend naar je eigen delta. Dat vraagt wat van je. Jim Morrison parafraserend: over je schaduw heen springen – overgave.
“Expose yourself to your deepest fear: after that, fear has no power, and the fear of freedom shrinks and vanishes. You are free.” – Jim Morrison –
Vrij van …
Innerlijke vrijheid begint dan ook bij het je realiseren en accepteren dat er een zekere dwangmatigheid in je schuilt. Ga maar bij jezelf na hoe regelmatig iets in je de overhand krijgt dat je compleet in beslag neemt, terwijl je het eigenlijk niet wil.
Dat kan zelftwijfel zijn of sociale ongemakkelijkheid. Het kan ook een hinderende obsessie zijn om ‘onafhankelijk’ en ‘bijzonder’, op jezelf te zijn. Of de een of andere vorm van dadendrang. Of zoals nu, een hypernerveuze – om niet te zeggen hyperactieve – drang te ontsnappen aan de onzekerheid die de huidige tijd met zich meebrengt. Juist ook bij mensen die gevoelig zijn om burn-out te raken – of die behept zijn met ADD of ADHD.
… de innerlijke dwingeland
In elk van die impulsen zit – opnieuw paradoxaal genoeg – een kern van wat wij ‘fundamentele goedheid’ noemen. Gewetensvolheid en het verlangen naar verbondenheid bijvoorbeeld. Onafhankelijkheidszin, zelfrespect, een individu willen zijn. En ondernemingszin, het natuurlijke verlangen van de mens zichzelf te verwerkelijken.
In de onvrije versie van onszelf kunnen deze, op zich te waarderen, krachten in ons zich echter kenbaar maken als dwingelanden: respectievelijk de (beperkte versie van de) Innerlijke Criticus, de Innerlijke Rebel en de Innerlijke Pusher. En toch huist in hun hart de Innerlijke Vrijheid. Tegenstrijdig, niet?
“De Pusher”, als aanduiding voor een drijvende subpersoonlijkheid in ieder van ons, is voor het eerst gebruikt is door Hal en Sidra Stone, grondleggers van Voice Dialogue. Meer hierover o.a. in Meet the Pusher, 1990. Ook in Zijnsoriëntatie wordt van Voice Dialogue methodieken gebruik gemaakt.
Een verhaal van innerlijke bevrijding
De inspiratie tot dit artikel kwam van – zo kwam dat toevallig uit – vergelijkbare sessies in één week met verschillende cliënten. De gemeenschappelijke factor in deze sessies was: de ontleding, ontzenuwing van hun Innerlijke Pusher. De Pusher als factor die hen dwangmatig aanzet tot handelen – in de wereld, maar vooral ook in hun hoofd. Bij ieder is dat weer anders, maar het patroon is vergelijkbaar.
Het dwangmatige zit hem in bijvoorbeeld al maar harder moeten werken, nóg meer je best doen, het (nog) perfect(er) moeten doen. Maar ook: altijd (nog meer) voor de ander klaar staan, geen nee mogen zeggen. Of: àlles op orde moeten hebben en opruimen (met ook nog een knagende takenlijst in het achterhoofd), steeds alles opnieuw moeten controleren, foutjes blijven zien.
Onhaalbaar
Kenmerkend is dat, hoe hard je ook je best doet, je aan de verwachting van de Pusher feitelijk nooit kan voldoen. Je blijft ermee bezig. Het proces zal lang niet altijd actief zijn, maar als het actief wordt is er geen ontsnappen aan. Het vraagt een fors deel van je energie en van de ‘denk-kanalen’ in je hoofd.
Dat laatste is extra lastig voor mensen met AD(H)D, die toch al snel onrust in hun hoofd ervaren. Hun aandacht wordt toch al makkelijk onbewust (ongecontroleerd) aangestuurd en gesplitst in vele verschillende ‘kanalen’. Dan wel ‘samengeknepen’ in hyperfocus.
Binnenwaartse agressie
Wat we vervolgens vaak zien is dat de frustratie (agressie) van de Pusher zich naar binnen richt. Hierbij spant de Pusher samen met de Criticus, in aanvallen van heftige zelfafwijzing. Mensen kunnen zich dan zo belasten met zelfverwijten dat zij zichzelf genadeloos een depressie in pleiten.
Ook kan hij samenspannen met de Innerlijke Rebel en je ertoe aanzetten om dwangmatig je bijzonderheid en onafhankelijkheid te benadrukken. En daarbij het conflict te zoeken, de schuld bij een ander leggen. Hetzij als autoriteit of ‘elite’ waartegen geageerd moet worden, hetzij als saboteur die de boel frustreert.
Het is maar hoe je verder in elkaar steekt, maar in beide gevallen is de innerlijke vrijheid natuurlijk ver te zoeken.
Meer over Pusher, Criticus en Rebel in relatie tot Zelfbevrijding lees je in mijn artikel:
Dwingelandij buiten
De invloed van de innerlijke pusher reikt ook naar (je beleving van) de buitenwereld.
Zo kan iemand de drang om steeds harder te werken beargumenteren met de aanname dat zijn omgeving hem ondermaats vindt presteren. Als je niet harder zou werken, zo vrees je dan, dan zou je eruit liggen. Hierbij projecteer je de Pusher de innerlijke Criticus naar buiten. In werkelijk kan namelijk heel goed blijken dat je dat nog nooit ècht door iemand in je huidige werk hebt horen zeggen.
Een ander projecteert de innerlijke Rebel naar buiten toe. De dwang om de innerlijke chaos te beteugelen door dingen op te ruimen in huis en onmogelijke takenlijstjes in het hoofd te houden maakt dan kwaad, opstandig. Een kwaadheid die geuit wordt richting bijvoorbeeld de partner. Alsof die het opruimen zou saboteren, chaos in stand zou willen houden of juist wil scheppen.
Een derde belandt in een depressieve toestand, omdat aan de wensen van de Pusher geen gehoor gegeven kan worden. Simpelweg doordat je ziek wordt en je dat dan weer persoonlijk aantrekt – als een persoonlijk falen. De volgende keer ‘gewoon’ nog meer je best doen!
Rusteloos en lusteloos
Een overmatige Pusher kan je dan ook volledig in beslag nemen en alle levenslust uit je zuigen. Een levenslust die je in verwrongen vorm terugkrijgt, maar dan in de vorm van een onbedwingbare innerlijke onrust. Om tijdelijk aan deze onrust te ontkomen grijpen mensen vaak naar de een of andere vorm van (verdovende) afleiding. Dat kan snoepen zijn of leeg vermaak (computer games, binge watching), sensatie (hard rijden, gevaarlijke sporten, seks), of verdovende middelen (van alcohol tot snuif). Het geeft meteen ook een vorm van tijdelijke beloning die de Pusher zelf je niet biedt.
De onrust kan ook zo sterk worden dat je in een onbevredigende vorm van lusteloosheid vervalt. Onder het schijnbaar ‘lusteloze’ oppervlak is de dadendrang van de Pusher voortdurend voelbaar, maar deze is zo hevig, fluctuerend en ‘doelloos’ dat er niets meer uit je komt. Alleen nog maar een rusteloze stroom aan innerlijke voorstellingen, ‘ideeën’, hunkering en frustratie – en een neiging tot depressie.
Zo kan je, juist bij ADD, dankzij een overactieve Pusher ook teveel tegelijk willen – en vervolgens ‘afgemaakt’ door een genadeloze Innerlijke Criticus. Het resultaat is een onbestemd gevoel van beklemming als je er net nog ‘zin’ in had – met schuldgevoelens en verlammende passiviteit als gevolg. Als een verzopen benzinemotor. Herken je dat? Hoe dat werkt en wat daar aan te doen is kan je lezen in Beklemming lucht geven.
De logica van de Pusher
Het is niet moeilijk in te zien dat de ‘logica’ van de Pusher, zodra je er zicht op hebt, irrationeel is.
Irrationeel omdat het een anachronisme is, een restant van oude overlevingsstrategieën. Strategieën om uitsluiting, afkeuring, straf, boosheid, eenzaamheid, etc. te voorkomen. En meestal nogal contraproductief ook – datgene wat je vreest eerder bewaarheidt dan voorkomt – is niet genoeg. En zelden steekhoudend ook. Vaak weet je dat zelf maar al te goed. Toch is wat de Pusher doet tegelijk volkomen logisch. De stille verklaring van de Pusher voor de opdrachten die hij geeft is: erger (de ‘oude pijn’) voorkomen.
Deze achterliggende logica is te ontleden – letterlijk te ontzenuwen – door heel precies na te voelen welke volgorde van gevoelens er merkbaar zijn als je het spoor terug voert. Beginnend bij het moment dat de Pusher volop actief is.
Voelend het pad teruglopen
De eerste stap is het zicht krijgen op wat de Pusher triggert. Wat ging eraan vooraf dat je merkte dat de pusher zijn dwang extra aanzette? Het vervelend voor je werd? Wat voelde je op dat moment, eerst fysiek? Vaak is dat een gevoel van beklemming, druk op de borst en keel, algehele ‘energetische’ onrust, een knellende band om het hoofd. De energie trekt omhoog in je lichaam, alsof je je schrap zet. Allemaal aanwijzingen dat je reflexmatige zelfzorg in de turbo-stand gaat.
Wat de Pusher probeert te voorkomen is dat je lijdt onder de gevoelens en gedachten die aan die lichaamssignalen ten grondslag liggen. Wat je dat precies gaat doen – zelfs als dat onrustig ijsberen is – is niet zo relevant. Dat kan over de tijd heen ook best veranderen. Het belangrijkste is: erger voorkomen. Dat wil zeggen: voorkomen dat je je ècht erg gaat voelen. Dat doet de Pusher door je af te leiden met onoplosbare, onvervulbare opdrachten.
Erger voorkomen
Want wat zou er gebeuren als je ‘simpelweg’, met je volle bewustzijn (!), bij dat gevoel blijft dat in die lichaamssensaties schuil gaat? Dikke kans dat dat een angstwekkend gevoel is. Iets onheilspellends. Het valt niet mee om daar dichtbij te komen zonder je hoofd te verliezen. Dat is precies wat nodig is om de betovering van de Pusher te doorbereken – onze innerlijke vrijheid te herwinnen.
Zoals gezegd, het valt niet mee om daar dichtbij te komen en tegelijk erbij te blijven – in het hier en nu. Daarom doen we dat uitsluitend onder begeleiding. De aanmoedigende, vertrouwen gevende aanwezigheid van een coach is essentieel om je het in deze delicate ‘spagaat’ te brengen en te houden. Dat is overigens, anders dan wat nu zou kunnen lijken, een proces dat meerdere sessies en de nodige voorbereiding vraagt.
De ramp laten gebeuren
Eenmaal dichtbij wat ‘de Pusher pusht’ kan het niet anders of het angstaanjagende komt schijnbaar – in je geest – over je heen. Dat is in eerste instantie een emotioneel moment, waarop ook met angst beladen herinneringen uit je jeugd boven kunnen komen. Vanuit je vrije bewustzijn, dat zich volkomen bewust is van het hier en nu, je voeten voelend op de grond, spring je, laat je de ramp gebeuren.
Kan je ook de ramp laten gebeuren, zonder dat het je ècht raakt. Het raakt alleen dat aangedane, angstige deel in jezelf, waarvoor je geleerd hebt en ondersteund wordt te kunnen zijn – vanuit dat vrije bewustzijn.
En net als met een orkaan gebeurt er dan iets bijzonders: in het oog van de storm valt de wind opeens weg.
Wat er neurologisch gebeurt
Wat er werkelijk gebeurt is tweeërlei. Op neurologisch niveau worden in het limbische systeem geïsoleerde, afgesplitste stukjes gevoelsbewustzijn geactiveerd en opnieuw ‘afgespeeld’. Deze stukjes informatie in je emotionele ‘database’ zijn verweesd geraakt doordat de ‘index’, de verwijzing vanuit je talige prefrontale cortex, zoekgeraakt of zoekgemaakt is. Je was het destijds liever kwijt dan rijk. En zonder die index is het nagenoeg onvindbaar, maar wel degelijk werkzaam. Werkzaam als een ongrijpbare dreiging op de achtergrond, die altijd actief is, altijd getriggerd kan worden door iets wat erop lijkt.
De herinnering blijft
Dat kunnen herinneringen aan boze, woedende blikken of een chaotische thuissituatie zijn. Of ervaringen van pure verlatingsangst – wakker worden in een donker huis terwijl je ouders net even naar de buren zijn. Situaties waarin je eindeloos negatief vergeleken bent met anderen. Je daartoe permanent geobserveerd voelt. En ieder moment opnieuw afgewezen en buitengesloten kunt worden.
Situaties die juist voor kinderen als zeer beangstigend ervaren kunnen worden: levensbedreigend (doodsangst), de geestelijke integriteit bedreigend (angst om gek te worden), of iedere bescherming verliezend (verlatingsangst).
Wat er spiritueel gebeurt
Door de ramp te laten gebeuren terwijl je je realiseert dat het niet echt is, het zich alleen in je geest afspeelt, wordt de betovering van de angst en de magische bezwering van je reflexmatige zelfzorg in één klap opgeheven. De energie en het bewustzijn van het indertijd afgesplitste deel van je bewustzijn komen vrij, vloeit weer in je terug.
Je valt als het ware door de horror vacuï (afschuwelijke leegte) rond je middenrif heen in de warme bedding van je buik, van je geheelde individualiteit. Je valt op je eigen grond van Zijn.
Hoe voelt Innerlijke Vrijheid?
De ervaring die mensen dan kunnen hebben is er één van allesomvattende liefde, ontroering en verbondenheid. Verbondenheid met alles. Er is sprake van innerlijke vrede en kalmte. De grond van hun eigenlijke of ziels-verlangen. Tegelijk is er een energetische oplading voelbaar.
Compleet iets anders dus dan de gejaagdheid van de Pusher, eigenlijk compleet het omgekeerde. Het lange termijn effect maakt echter duidelijk dat het wel degelijk de Pusher is die bevrijd is. De naar verwerkelijking verlangende levenslust bevrijd is.
In essentie wordt een innerlijke bron voelbaar, van waaruit je eindeloos zachtjes opwelt. Zacht en onstuitbaar als water. Een bron van liefde en fundamentele goedheid voor de wereld. Dat is wat in verschillende mystieke tradities ook wel Essentie of het Kostbare genoemd wordt. De Zijnskwaliteiten en het Heilig Moeten in ons die in de wereld willen zijn, zich willen ontvouwen en ontwikkelen. Maar met een gevoel van innerlijke vrijheid – geen moeten meer, maar Willen: een liefdevol Willen, een levenslustig Verlangen.
De Vrije Pusher als levensbron
Zo transformeert de innerlijke dwingeland en onruststoker in een vrij stromende geest, die als een breder wordende rivier gestaag naar zijn eigen delta stroomt.
Die daarbij niet steeds voort hoeft te jagen, als in een eindeloze stroomversnelling. Er ook voor kan kiezen om als het uitkomt de kalmte te zoeken van een rimpelloos meer. Tegelijk steeds wèrkzaam wil zijn, ook ambitieus mag zijn. Daarbij om kan gaan met teleurstelling en tegenslag, aanvaardend als voorwaarden om te kunnen groeien, de eigen bedding te vinden.
Die dus geleerd heeft het lijden te kunnen verdragen.
Kortom: weten is niet genoeg
Dit is een andere benadering dan de cognitieve. Een benadering die zich richt op het ontleden en ontmaskeren van de logica van de Pusher zelf. Dat komt er vooral op neer te leren wéten dat de aanzet van de Pusher irrationeel is. Vanuit de gedachte dat je dan kan kiezen voor een andere overtuiging.
Te wéten dat je Pusher-overtuiging een anachronisme is, gaat echter niet diep genoeg. Ontzenuwt nog niet. Het is de wens (niet angstig te hoeven zijn) en de emotie zelf (in dit geval: de angst voor de angst), die de vader is van de gedachte, van de overtuiging.
Je kunt cognitief het pad van perfectionisme of verslaving best blootleggen en afsluiten. Toch is de kans groot dat de angst (of beter: de angst voor de angst) wel weer een andere omweg zoekt om je bij de angst weg te houden. Zo kan perfectionisme plaats maken voor verlammende onrust of depressie, werkverslaving door alcoholisme, opruimwoede door een eetstoornis of overmatige workouts. De Pusher verandert van masker, maar de Pusher en wat de Pusher pusht – dat blijft.
Innerlijke vrijheid vraagt overgave
De meest directe weg naar Innerlijke Vrijheid is dan ook: door de angst heen gaan, vertrouwend op het Leven – overgave. Gedreven door essentieel verlangen. Wie het innerlijk lijden (de angst, het verdriet, de woede) heeft leren dragen ontketent zijn Innerlijke Vrijheid. Een geschenk voor het leven – om een geschenk voor de wereld te kunnen zijn.
© Gerphil Kerkhof | maart 2020
Tot slot
De innerlijke Pusher – en daarmee ook het thema Innerlijke Vrijheid – is vooral relevant voor mensen in een burn-out of een neiging daartoe, en mensen met AD(H)D. Beide zijn thema’s waar ik regelmatig artikelen over publiceer. Wil je geen artikel missen? Abonneer je dan op mijn Nieuwsbrief – je krijgt dan vanzelf bericht als er weer een publicatie is.
Ben je geïnteresseerd in mijn benadering voor (Zijnsgeoriënteerde) benadering bij burn-out (en chronische stress) of bij AD(H)D? Of voor hoe ik Zijnsgeoriënteerde therapie in brede zin zie, zowel qua proces van heling en zelfbevrijding (de Queeste) als wat ik heel concreet te bieden heb? Kijk dan hier voor wat ik voor je betekenen kan.
Of maak meteen een afspraak voor een eerste sessie. Dat kan in mijn praktijk in Haarlem of online.
