Bloei op vanuit Burn-out (2) – Helen

Je burn-out aangaan betekent: verwerken en helen. Je ervaring en je hele tot-nu-toe-zijn transformeren tot een vrijere en zelfbewustere versie van jezelf. Dat is hard werken! In dit vervolg duiken we dieper de fasen in die we daarvoor door moeten.

Het begint met jezelf gereedmaken, innerlijk draagvlak ontwikkelen. Dat wil zeggen: de kracht en vaardigheden opbouwen die daarvoor nodig zijn. Geleidelijk heel je de verbinding met de Essentie, je Zelf – en groei je in Zelfbewustzijn en Zelfleiderschap. Vanuit Rusten in Zijn kunnen Doen wat je écht wil. Dus aan de slag!

“Ontwikkeling is niet het vullen van een emmer, maar het ontsteken van een vuur.”
– William Butler Yeats –

Helen en bevrijden als proces

Burn-out is, als je eerlijk bent naar jezelf, een crisis die je op je fundamenten heen en weer doet schudden. Op emotioneel/psychologisch vlak, qua overlevingsmechanismen, maar ook van je zelfbeeld, je zingeving: ook een spirituele crisis dus.

Het verwerken van je burn-out vraagt dan om een hernieuwde vrije verbinding met je Zelf. Dat is ook precies de kern van het traject van verwerken, bevrijden en helen dat we samen aangaan. Leidend tot groeiend Zelfbewustzijn en Zelfleiderschap. Dit bestaat uit een viertal fasen of sporen. Deze monden uit in de vijfde fase, die van her-aansluiten op het arbeidsproces.

In de voorgaande twee artikelen beschreven we eerst (zie Herstel vanuit burn-out: landen bij jeZelf!) de merites van onze benadering van burn-out begeleiding. Deze is principieel psychotherapeutisch en spiritueel ingestoken. Vervolgens legden we in Bloei op vanuit Burn-out (1) – Aanvaarden onderstaand model uit, dat de vijf fasen grafisch weergeeft:

In dit artikel lopen we één voor één de fasen of beter: sporen door, waaruit het begeleidingstraject bestaat:

• Draagvlak creëren
• Verwerking en Bevrijding
• Essentieel Zelfbewustzijn
• 4. Zelfleiderschap

Sporen, omdat ze grotendeels parallel lopen, slechts één voor één worden ‘ingezet’.

1. Draagvlak creëren

Als je burn-out wordt, dan daagt het besef dat je compleet uitgeput bent. Bovendien ben je emotioneel in een rollercoaster beland. Al kan het ook zijn dat je nauwelijks meer iets voelt, eerder apathisch en gevoelloos bent. Vanuit een dergelijke situatie is het lastig om echt het transformatieproces aan te gaan. Daar is voldoende draagvlak voor nodig, dat eerst ontwikkeld moet worden (en vervolgens onderhouden).

Draagvlak creëren is dan ook eerst gericht op heling van je energiebalans en emotioneel evenwicht. Daarnaast echter ook op het ontwikkelen/verdiepen van je lichaams- en emotioneel bewustzijn (door zelfbeoefening). Dit draagt bij aan het derde element: het versterken van de mentale conditie voor het kunnen dragen van het verdere proces van verwerking en bevrijding (door zelfbeoefening).

Ontgiften en ontspannen

Het proces van draagvlak creëren vraagt allereerst om het tot rust brengen van je overspannen systeem. Dat doen we door de overdaad aan stresshormonen in je brein en lijf te helpen afvoeren – en de toevloed van nieuwe te verminderen.

Als je je werkelijk openstelt voor je lichaamssensaties, dan zal je merken dat je stijf staat van de spanning. Die spanning vertaalt zich in angstgevoelens in je brein, wat stresshormoon in je bloed brengt, in een mate die ronduit slecht voor je is. Dit onderhoudt weer de spanning in je lijf, dat geen kans krijgt om uiteindelijk giftige niveaus aan cortisol af te breken. Hoe dit werkt kan je o.a. lezen in mijn artikel Werk maken van chronische stress.

Het eerste wat er moet gebeuren is je lijf te helpen die spiegel aan stresshormoon af te breken – door te doen wat ook je huisarts, je bedrijfsarts of iedere burn-out coach je zal adviseren: matige lichaamsbeweging en regelmatig de frisse buitenlucht in.

Dat betekent géén topsport, zo onderhoud je gek genoeg stress (want er moet gepresteerd worden) in je lijf. Naast wandelen mag je wél denken aan saunabezoek, zachte yoga (yin yoga bijvoorbeeld), dansen, zwemmen en fietsen. Geen dingen waar je moe van wordt. Ook: gezond eten, vooral voldoende groente en fruit.

Heling van je energiebalans

Daarnaast werk je aan het herstellen van je energiebalans.

Chronische stress heeft ervoor gezorgd dat je terechtgekomen bent in een tunnelvisie op en steeds intenser bezig zijn met wat je stress gaf. Daarbij besteedde je steeds minder tijd en aandacht aan dingen die je juist energie geven. Deze onbalans zet zich nog langere tijd voort in de vorm van piekeren, bezig zijn met wat je stress en negatieve energie (angst, boosheid) oplevert en het bedenken van mogelijke oplossingen en nieuwe beren op de weg. Ook als er daar even geen reden meer voor is.

Het is zaak daarvan los te komen en afstand te nemen. Hopelijk zijn je werkgever en bedrijfsarts zo verstandig je voorlopig even rust te geven. Je moet ook even kunnen verwerken dat er nu even niets aan de hand is.

Die ruimte benut je door stil te staan bij waar je blij van wordt: je hulpbronnen. Denk aan creatieve zelfexpressie (fotograferen, schilderen), tuinieren, uitgaan met je partner, vriend(inn)en ontmoeten, iets voor iemand anders betekenen. Daar meer tijd en aandacht aan besteden werkt al helend.

Maar doe niet teveel! Beperk jezelf in deze fase tot één activiteit per dag. Je merkt vanzelf, wanneer je gas terug moet nemen. Je groeiend lichaamsbewustzijn, zie verderop, helpt je daarbij.

Training in lichaams- en emotiebewustzijn

Tot zover eigenlijk niets bijzonders. Waar het voorgaande echter de indruk zou kunnen wekken dat we zo snel mogelijk van onze burn-out weg kunnen, is het belangrijk te onderkennen dat het eigenlijke proces van helen gebaat is bij Aanvaarden.

We aanvaarden hoe het is – inclusief onze uitputting. Dat is precies de ingang. We leren nu te verdragen. In onze verwarrende en uitgeputte conditie van diepe burn-out, biedt het ervaren van de feitelijkheid van ons lichaam via onze lichaamssensaties een eerste (paradoxaal genoeg) stevig baken in ons zelf. Daarbij hoort ook het weer leren openzetten van onze zintuiglijke waarnemingen. De vervreemding van ons lijf laten we op een veilige, verrassende en bevrijdende manier los – hoe onprettig dat in eerste instantie soms ook mag voelen.

Aanvaarden betekent dus ook: helemaal doorvoelen hoe we nu zijn. Dat is de ingang voor werkelijke heling als transformatie en herverbinden met jeZelf, op alle niveaus.

Daarvoor zullen we het ontgiften en ontspannen moeten combineren met het doen van specifieke training. De oefeningen die je daarvoor doet zijn gericht op de ontwikkeling van lichaams- en emotiebewustzijn en op het verruimen van je zintuigen en waarneming.

Deze oefeningen dienen de volgende doelen:

• Zij doorbreken diezelfde spanningscirkel: door het bewust worden en benoemen van de lichaamssensaties en gevoelens van dit moment kunnen zij zich ontspannen en/of ontladen. Dat begint met en veronderstelt het volledig aanvaarden en verdragen van wat er lastig is;
• Zij brengen je meer en dieper in je lijf, wat je gevoel van stevigheid en veerkracht ten goede komt. Stress doet immers je energie en lichaamsbewustzijn samentrekken in je bovenlijf (schouders, hoofd). Zo heel je de verstoorde verbinding met je lichaam en gevoelsleven.
• Vooral de wandelmeditatie helpt je om je zintuigen open te zetten, terwijl je bij jezelf blijft – en zo afstand te nemen en innerlijke rust ervaren;
• Stilstaan bij en verdragen van wat je voelt staat toe dat sensaties en gevoelens zich openen voor wat er dieper leeft nog meer leeft aan gevoelens en associaties. Toe te laten wat er onder de motorkap nog meer, écht, in je speelt.
• Dit vermogen van verdragen en laten openen verlaagt zo ook de drempel voor het werk in de navolgende fase.

Jezelf leren begeleiden

Diezelfde oefeningen helpen je ook in de navolgende fasen:

• Om te onderkennen, dragen en opvangen van wat er in de sessies wordt losgemaakt;
• Om in het hier en nu en bij jezelf te blijven als je in spannende situaties verkeert, zoals moeilijke gesprekken. Dit draagt vanzelfsprekend al meteen bij aan Zelfbewustzijn.

In bredere zin ontwikkelt je zo gaandeweg ook je emotionele intelligentie – de vaardigheid om emoties te ervaren bij jezelf en anderen en daar adequaat mee om te gaan. Dat is iets wat ook voor de rest van ons leven bijdraagt aan zelfvertrouwen en veerkracht, betere relaties en levensvreugde. Dat alleen al draagt bij aan je herstel en toekomstige veerkracht.

Emotionele Intelligentie in combinatie met het leren omgaan met (ook moeilijke) gevoelens levert immers Emotionele Competentie op. Uit onderzoek blijkt dat Emotionele Competentie een sterk beschermende werking heeft tegen toekomstige stress (zie Sabine Bährer-Kohler ed., p.212ff). Het versterkt ons vermogen om met stressvolle moeilijke situaties en onze reacties daarop om te gaan. Juist ook door ons open op te kunnen stellen, op zijn minst naar onszelf. Benieuwd te zijn naar wat die situaties met ons doen.
Bovendien: emotionele intelligentie draagt wezenlijk bij aan ons vermogen levensvreugde te hebben. Het leven voelt gewoon veel rijker als je gevoelsdiepte in jezelf ervaart en daar uiting aan kunt geven. Dat kan alleen door ook moeilijke gevoelens helemaal toe te staan. Zelf ervoer ik het daarom ook als bevrijdend om vrijelijk mijn verdriet naar buiten te kunnen laten komen.

2. Verwerking en bevrijding

Als eenmaal deze – te cultiveren en te onderhouden – basis is gelegd, beginnen we aan het proces van Verwerking en Bevrijding. In deze  fase helen we op twee niveaus:

• de verwerking van via je lichaamsspanning en emoties omhoogkomende limbische inhoud (pijn, onverwerkte emoties); en
• het blootleggen en verzoenen en constructief ombuigen van innerlijke dynamiek en beperkende overtuigingen. Al doende ontwikkelen we zo meer en meer Zelfbewustzijn.

Zo leidt het kunnen drijven op de golfslag van onze emoties ons vanzelf naar het hart van de branding. Ons toegenomen lichaams- en gevoelsbewustzijn stelt ons in staat om steeds dieper te gaan. Door onze aanvankelijk diffuse gevoelens en lichaamssensaties heen beginnen we contact te maken met oude pijn en de bijbehorende weggedrukte heftige emoties. Weggedrukt in de krochten van ons ‘zoogdierenbrein'(zie ook de Limbische Verklaring). Emoties van angst, verlatenheid en miskenning; schuld en schaamte; verdriet en woede. De kern dus van onze afweermechanismen en compensatieprojecten, die ons onbewust keer op keer weer parten spelen zodra het moeilijk wordt.

We gaan dit aan via dieptewerk en het doorbreken van je innerlijke dynamiek van zelfonderdrukking en reflexmatige (maar niet constructieve) zelfzorg.

Dieptewerk

Dieptewerk – is het volgen van het spoor van je lichaamssensaties en onderliggende emoties naar wat er dieper in je getriggerd is, opspeelt: je overlevings-, afweer- en coping mechanismen. We komen zo bij traumadelen in onszelf, die we weeskinderen normen. Dat wil zeggen: afgesplitste en in ons Teruggetrokken Zelf weggedrukte kind-delen. We drukken ze nu niet meer weg, maar herstellen het contact, de verbinding.

Dit is letterlijk helen – weer heel worden. Verzachting door verdragen van de afdekkende emoties als angst, woed en verdriet. Maar ook dieper: door herverbinden met die kind-delen. Inclusief de kostbare kern van verdrongen, weggedrukte of genegeerde Zijnskwaliteiten als Moed, Kracht, Zachtmoedigheid of Liefde die mét hen verloren, verweesd leken te zijn geraakt. Er komt nu ook merkbaar energie vrij, bewustzijn, Zelfbewustzijn – en vooral innerlijke rust, als Zijnskwaliteit.

Limbische verklaring

Deze methodiek sluit naadloos aan op inzichten uit de moderne (trauma) psychologie en neurowetenschappen – en hetgeen we eerder samenvatten in Burn-out – de Limbische Verklaring.

Richard Lazarus, één van de grondleggers van de stress-theorie, legde in zijn boek Stress and Emotion uit, dat in de emotie(s) die we in onze stressvolle momenten ervaren, de sleutel ligt tot de waarden die in die situatie in het gedrang gekomen zijn. De emotie die gevoeld wordt biedt dan zicht op de persoonlijke betekenis die aan de situatie wordt gegeven. Tegelijk geeft die emotie aanknopingspunten voor ons zelfbeeld, onze psychologische structuur en identiteit.

Het gaat er nu om, om uit die emoties onze werkelijke, diepe waarden en betekenis te extraheren. Te ontdoen van al datgene dat ze pijnlijk, verwrongen en deels verborgen houdt. De weg daartoe begint met: die emoties helemaal waar te laten zijn, in al hun volheid (pijnlijkheid) te doorvoelen. Limbisch deskundige Klaver noemt dat: zakendoen met die emoties (Klaver, 2015).

Deze emoties corresponderen namelijk met de ‘relevante onbewuste negatieve emoties’ die ooit in ons limbische systeem verweesd, en op het ‘symbolische’ moment dat het in ons knapte, ontregeld zijn geraakt. We komen hiermee terecht in oude, heftige en onverwerkte emoties en ervaringen. Emoties die we lange tijd best succesvol hebben kunnen afdekken met wat ook wel afweermechanismen worden genoemd (zie ook Bosch, 2000).

Breken

Hoe voelt dat proces van helen? In mijn eigen burn-out had ik, in deze fase, voortdurend het gevoel in duizend stukjes uiteen te vallen. Het beeld kwam in mij op van de branding – de heftige turbulentie die je door moet om weer vaste grond, mijn grond, onder de voeten te krijgen. Dat vergt krachtig doorzwemmen.

En tegelijk dat ik mij diep vanbinnen aan het ‘herconfigureren’ was. Dat is wat er hier gebeurt. Soms ervaren we door het werk hieraan als uitermate vermoeiend (er wordt immers werk verricht), dan weer komt er, blijvend, veel energie vrij. We geven ons daaraan over.

Zo laten we ons breken, maar tegelijk herpakken we onszelf. Feitelijk doorlopen we een proces van ontwarren en afpellen van al datgene wat ons ervan weerhoudt daadwerkelijk te zijn wie wij eigenlijk zijn. En overeenkomstig te leven.

Om de branding te trotseren, uiteindelijk te landen bij onsZelf, sluiten we gaandeweg een nieuw verbond met wie wij ten diepste zijn: onze Essentie. Dat is de kern en laag in onszelf waarin we onze Zijnskwaliteiten kunnen beleven. Als eerste vaak een intense Rust. Zoals wanneer we door onze pijn in ons Zijn zakken. Dat verbond geeft ons de kracht en het vertrouwen om deze golfslag te doorstaan. En een kristallisatiepunt, waarom heen we onszelf ook weer op kunnen bouwen uit de vele stukjes waarin we soms even uiteen lijken te vallen.

Innerlijke dynamiek

Dit dieptewerk wordt ondersteund door werk waarin we de innerlijke dynamiek van zelfonderdrukking blootleggen en ombuigen. Denk aan hoe we onszelf opjagen en weer neerhalen, zelftwijfel en zelfveroordeling, gekwetst of bedreigd voelen en beperkende reflexmatige zelfbescherming.

Dat doen we bijvoorbeeld door de betrokken innerlijke delen op te stellen. Dit helpt enerzijds zelfbewustwording van wat er in ons speelt. Anderzijds om deze delen, onder steeds bewustere zelfobservatie en -regie, ook daadwerkelijk vrijer en constructiever te helpen zijn. Polariteiten worden verzoend, de Innerlijke Criticus en de Pusher transformeren tot een Innerlijke Supporter. Opnieuw een proces van helen en herverbinden.

Zie mijn artikelen over het Superego-complex over hert complex rondom de Innerlijke Criticus en het Strategische Zelf. Over de sidekick van de Innerlijke Criticus: de Pusher, En over de impact die een destructieve innerlijke dynamiek kan hebben, zoals in Beklemming en in het gevoel een imposter te zijn, zoals beschreven in het Bedriegerssyndroom.

Groeiend zelfbewustzijn

Dit proces vergt en bevordert de ontwikkeling van een groeiend Zelfbewustzijn – tot op het diepste (hoogste) niveau: van onze Essentie. Dat geeft enerzijds het proces vleugels. Anderzijds maakt het ook dat we meer en meer vanuit Zelfbewustzijn in de wereld en in contact zijn. De omgeving gaat dat merken en spiegelt ons dat terug.

Dit proces van helen ondersteunen we door voortdurende zelfreflectie. Allereerst door na ieder sessie zelfreflectieverslagen te maken. Ook door opnames van de sessies na te luisteren, wat de doorwerking verdiept, vooral door bewustwording van wat er aangeraakt is en hoe we daarop reageerden. Zo nemen we bovendien verantwoordelijkheid voor ons eigen proces.

3. Essentieel Zelfbewustzijn

Is er eenmaal voldoende bevrijd, bewust gemaakt en geheeld is, dan breiden we het opgebouwde Zelfbewustzijn uit door ons direct met onze spirituele kern, onze Essentie, te herverbinden. Het bijzondere is, dat we hierin nog verder kunnen reiken, naar het absolute Zijn daarachter.

Natuurlijk maakten we op dit vlak in de voorgaande fase al vorderingen. Via de pijn kwamen we al uit bij de andere, vrije kant van onszelf, onze verdrongen of niet-geziene Zijnskwaliteiten. Ook gebruikten we visualisaties om zicht te krijgen op en voeling met die stevigheid gevende kern in ons.

Innerlijke Geliefde

Nu gaan we direct onze persoonlijke Zijnslaag in, onze Essentie. We ontmoeten deze Innerlijke Geliefde, spiegelen ons in haar ogen, naderen we en buigen we voor haar. Al doende leggen we zo een groeiend fundament van Rusten in Zijn onder datgene wat er tot dusverre bevrijd is.

De achterliggende gedachte is hier ook, dat het onze Essentie is die ons via de harde reset van de burn-out uit een bedreigende situatie getrokken heeft. Het vertrouwen mag er dan ook zijn, dat diezelfde Essentie ons er doorheen zal trekken. Het is immers onze eigen levenslust. Het is het wezen van waaruit wij zijn en dat zich op een unieke, eigen manier in de wereld wil verwerkelijken. Door het kanaal naar onze diepste bron aan te boren en te verbreden, versnellen we onze doorgang naar een authentieker bestaan. En kunnen we de daarbij horende hergeboortepijn beter dragen.

Van daaruit – vanuit Rusten in Zijn – kunnen we handen en voeten geven aan ons proces van zelfactualisatie: het Geschenk dat je bent aan de wereld ook daadwerkelijk in de wereld brengen, in interactie met je omgeving, de mensen om je heen. Dat vraagt Zelfleiderschap.

4. Zelfleiderschap

Zelfleiderschap betekent op de eerste plaats verantwoordelijkheid nemen voor je eigen proces, vanuit innerlijke gedrevenheid en Zelfbewustzijn, het Kostbare in jezelf.

Dat begon natuurlijk al in de voorgaande fasen: vanaf het doen van je oefeningen, via het doorgaande proces van zelfreflectie en zelfbegeleiding.

In de voorgaande twee fasen heb je bovendien het vermogen en de innerlijke vrijheid ontwikkeld om een vrij perspectief te verkrijgen op:

• hoe je geworden bent zoals je was, vooral ook op je professionele en burn-out geschiedenis;
• op de externe en interne factoren, je afweermechanismen en compensatieprojecten, die je parten hebben gespeeld; en
• hoe je daarmee om bent gegaan;
• wat nu je werkelijke waarden zijn, hoe je vanaf nu van betekenis wil zijn;
• hoe je kunt worden wie je werkelijk zijn, doen wat je echt zou willen.

Dat stelt je dan ook in staat om meer en meer verantwoordelijkheid te nemen voor hoe je jezelf in de wereld wil brengen, in relatie wil en kan zijn. In deze fase aangekomen ga je dan ook bewust werken aan je zelfactualisatie, je manifestatie en zelfverwerkelijking in de wereld: doen wat je écht wil.

Dat begint met het aangaan van je re-integratie als omgeving waarin je kunt herstellen en peilen wat je écht wil en kan. Daar ook assertief in zijn: wat wil je en wat wil je niet. Voor jezelf opkomen. Maar ook: jezelf bijsturen hoe je daarin functioneert.

Van binnenuit komen nieuwe doelen, waarden en overtuigingen omhoog, en daarvoor zoek je een weg naar buiten. Veelal gaat dat al helemaal vanzelf, van binnenuit! Meestal is reflectie, bewustwording en bijsturen, eventueel nazorg, genoeg.

Bredere context

Met het zich ontvouwend Zelfleiderschap vanuit Zelfbewustzijn dringt zich de uitdaging van her-Aansluiten aan. Enerzijds van individu naar werkomgeving: in re-integratie en bepalen van hoe we en war we uiteindelijk weer volop aan het werk, gaan. Maar óók aan de organisatiekant: welke kwetsbaarheden dáár kwam aan het licht die geleid hebben of bijdragen hebben tot het burn-out raken? Deze zullen óók aangepakt moeten worden.

Dat vraagt dus om een vijfde fase, waar eigenlijk ook al vanaf het begin een begin gemaakt moet worden. Tenminste, willen we de organisatie ste4rker en gezonder maken. En de ziek geworden medewerker een ondersteunende bedding geven voor het vervolg van zij loopbaan.

Dat behandelen we in het vervolg op dit drieluik: Bloei op vanuit Burn-out (3) – Aansluiten.

© Gerphil Kerkhof | januari 2018 (herschreven: maart 2025)

Tot slot

Ben je burn-out en enthousiast geworden door mijn insteek? Wil je jouw zoektocht, jouw Queeste van Heling aangaan? Dan maak ik graag een afspraak met je (via het contactformulier) om tot een passend voorstel voor je werkgever te komen. Weet dat eigen initiatief bij het zoeken en inschakelen van een burn-out coach wordt gewaardeerd, bezien vanuit de Wet Poortwachter. Bovendien pak je zo zelf het initiatief.

Wil je geen artikel missen? Abonneer je dan op mijn Nieuwsbrief die je persoonlijk informeert als er weer een publicatie is.